ฌาน 2 อย่าง

ฌาน ๒ อย่าง คือ อารัมมณูปนิชฌาน ลักขณูปนิชฌาน ต่างกัน อารัมมณูปนิชฌาน คือ ฌานที่มีอารมณ์ที่ทำให้จิตเป็นกุศล เช่น จิตเป็นกุศลเกิดขึ้น โดยมีอารมณ์ใดที่จะทำให้แนบแน่นมั่นคงเป็นกุศลบ่อยๆ ขณะนี้กำลังเป็นกุศลบ่อยๆ หรือเปล่า แต่ลักษณะของอารมณ์ปรากฏหรือเปล่าว่า เป็นอารมณ์ที่ทำให้กุศลเกิดขึ้นบ่อยๆ แต่อย่าลืม ธัมมานุสสติ กำลังฟังมีสติระลึกเป็นไปในธรรมด้วยความเข้าใจที่ถูกต้อง ขณะนั้นจิตสงบระดับหนึ่งซึ่งมองไม่เห็นเลย เพราะว่าไม่มั่นคงชั่วขณะเล็กๆ น้อยๆ ในขณะที่เข้าใจ

เพราะฉะนั้นถ้าจะอบรมกุศลที่สงบจนกระทั่งถึงความมั่นคง จะยากสักแค่ไหน ก็เป็นสิ่งที่ทุกคนมองเห็นได้ว่า อารัมมณูปนิชฌานคือทำให้จิตสงบจากอกุศล แต่ลักขณูปนิชฌาน ฌานที่มีลักษณะของธรรมที่กำลังปรากฏ จะมีลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏด้วยความเข้าใจถูก ด้วยความเห็นถูก ขณะนี้มีสภาพธรรมกำลังปรากฏ แต่ชอบ เป็นลักขณูปนิชฌานหรือเปล่าคะ ไม่เป็น เพราะว่าขณะนั้นเป็นอกุศล แต่ว่าขณะที่สภาพธรรมปรากฏ แล้วมีลักษณะที่เป็นธรรม ไม่ใช่ลักษณะของดอกไม้ชื่อนี้ กลิ่นนี้ รูปร่างอย่างนี้ เป็นอย่างนี้ หรือว่าเรื่องราวต่างๆ ไม่ได้มีลักษณะของธรรม แต่ขณะนี้เองแม้ลักษณะของธรรมก็ปรากฏ แต่ปรากฏกับความไม่รู้

นี่คือความต่างอย่างละเอียดจากสภาพธรรมที่ปรากฏเป็นปกติกับความไม่รู้ มาเป็นสภาพธรรมที่ปรากฏกับความเข้าใจลักษณะนั้นว่าเป็นธรรม เปลี่ยนจากการที่ไม่เคยรู้เลยว่า ขณะนี้เป็นธรรม มาเป็นขณะที่กำลังมีธรรมปรากฏ และเริ่มรู้ว่า ธรรมที่กำลังปรากฏมีลักษณะเฉพาะแต่ละอย่างจริงๆ และปรากฏ เมื่อปัญญาเริ่มเข้าใจ ขณะนั้นก็เป็นลักขณูปนิชฌาน แต่ยังไม่ถึงโลกุตตรฌาน โลกุตตรฌานคือมรรคจิตทั้งหมดเลย ที่ขณะนั้นได้รู้แจ้งสภาพธรรม และประจักษ์ลักษณะของพระนิพพาน

ด้วยเหตุนี้การฟังธรรมเพื่อเข้าใจ เข้าใจขึ้นๆ ๆ ในขณะที่เข้าใจก็ละความไม่รู้ และความไม่เข้าใจ จนกว่าจะเริ่มมองเห็นจริงๆ ด้วยปัญญาที่รู้ว่า ทุกขณะนี้เองเป็นธรรม ฟังเพื่อเข้าใจธรรม เพื่อสะสมความเห็นถูก จนกระทั่งสามารถที่จะเป็นลักขณูปนิชฌาน และโลกุตตรฌานได้