ขั้นธรรมดาหรือขั้นอุกฤษ

ผู้ฟัง ถ้าเป็นอุทยัพพยญาณ ก็คงจะเห็นการละกิเลสโดยชัดเจน เป็นปหานปริญญาใช่ไหมครับ

ท่านอาจารย์ ยังค่ะ

ผู้ฟัง เป็นอุทยัพพยญาณ

ท่านอาจารย์ ยังไม่ใช่ปหานปริญญา ต้องภังคญาณ ถึงจะเป็นปหานปริญญา

ผู้ฟัง แต่ถ้าเป็นวิปัสสนาญาณแรก จะเห็นการละกิเลส ละตัณหาด้วยไหมครับ

ท่านอาจารย์ ขณะนั้นแม้โลภะเกิด ไม่มีความเห็นว่า โลภะนั้นเป็นเรา เพราะขณะนั้นลักษณะของธาตุเท่านั้นที่ปรากฏกับวิปัสสนาญาณ คือ เป็นธรรมแต่ละอย่าง เวลาที่เป็นวิปัสสนาญาณ จะไม่มีลักษณะที่ปรากฏเหมือนอย่างเวลาที่ไม่ใช่วิปัสสนาญาณ เพราะว่าลักษณะนั้นไม่มีอะไรนอกจากธาตุ แต่มีความคิดได้ ทุกอย่างยังเหมือนเดิม คือ คิดได้ สงสัยก็ได้ในขณะนั้น แต่ขณะนั้นไม่ใช่เรา แต่ว่าเป็นธาตุสงสัยที่ปรากฏ ทุกอย่างเหมือนเดิม เพราะว่ายังไม่ได้ดับเป็นสมุจเฉท

ผู้ฟัง กตญาณจะรู้ในอริยสัจ ๔ หรือครับ เพียงแต่สงสัยว่า ถ้าเป็นวิปัสสนาญาณแรกเป็นกตญาณที่รู้ในทุกขสัจเท่านั้น หรือรู้ในสมุทัยสัจด้วย

ท่านอาจารย์ คุณสันติต้องคิดถึงระดับธรรมดากับระดับอุกฤต แล้วที่ทรงแสดงโดยระดับอุกฤตมีไหม เช่น จิตตวิสุทธิ ได้แก่ อุปจารสมาธิกับอัปปนาสมาธิ นี่คือจิตตวิสุทธิ เพราะฉะนั้นถ้าไม่เป็นอัปปนาสมาธิ จะเป็นจิตตวิสุทธิไหม เหมือนถ้าไม่ถึงอันนั้น จะเป็นกตญาณไหม ใช่ไหมคะ

เพราะฉะนั้นเราก็ต้องทราบว่า ทรงแสดงโดยนัยอุกฤต ซึ่งนัยอุกฤตมีเครื่องเทียบเคียงว่า แม้แต่จิตตวิสุทธิที่ไม่กล่าวถึงขณิกสมาธิเลย แต่กล่าวเฉพาะอุปจารสมาธิกับอัปปนาสมาธิ เราก็ต้องเข้าใจว่า หมายรวมถึงด้วย เพราะขณะนั้นประกอบด้วยปัญญา ปัญญาเท่านั้นที่จะทำให้วิสุทธิ เพราะเหตุว่าถ้าคนนั้นถึงอุปจารสมาธิหรืออัปปนาสมาธิ โดยที่ไม่ใช่สติปัฏฐาน คือ ไม่มีศีลวิสุทธิ จิตตวิสุทธิ ทิฏฐิวิสุทธิแล้ว แม้ได้ฌานก็ไม่ใช่จิตตวิสุทธิ ปฐมฌาน ทุติยฌาน จนถึงเนวสัญญา จะไม่ใช่จิตตวิสุทธิ

เพราะฉะนั้นถ้าเราอ่านโดยไม่รอบคอบ เราก็จะคิดว่า อุปจารสมาธิกับอัปปนาสมาธิเป็นจิตตวิสุทธิ แต่ความจริงต้องเป็นในวิสุทธิ ๗ ตามลำดับ จากศีลวิสุทธิ ศีลธรรมดาไม่วิสุทธิเลย เพราะเหตุว่าขณะนั้นเป็นเรา สมาธิธรรมดาจนกระทั่งถึงเนวสัญญานาสัญญายตนะก็ไม่วิสุทธิ เพราะเหตุว่าไม่มีความรู้ว่า ไม่ใช่เรา เป็นแต่เพียงนามธรรม และรูปธรรม ที่จะเป็นวิสุทธิได้ สมาธิทุกขั้นก็ต่อเมื่อประกอบด้วยปัญญา คือ สติปัฏฐานที่รู้ในลักษณะของสภาพธรรมนั้นว่า เป็นนามธรรมหรือเป็นรูปธรรม

เพราะฉะนั้นแม้แต่จิตตวิสุทธิ พวกที่ได้ฌานทั้งหมด ไม่ใช่จิตตวิสุทธิ ถ้าไม่เป็นไปในการอบรมเจริญวิปัสสนา หรือสติปัฏฐาน

นี่ค่ะคือจะต้องเข้าใจ ไม่เพียงเอาแต่ชื่อมา อันนี้ต้องเป็นอันนี้ เพราะว่านี่ก็เป็นตัวอย่างอันหนึ่งว่า ถ้ากล่าวถึงจิตตวิสุทธิ ได้แก่ อุปจารสมาธิ และอัปปนาสมาธิ คนก็จะเข้าใจว่า เวลาเป็นอุปจาร และเป็นอัปปนา นั่นคือวิสุทธิ แต่ความจริงไม่ใช่ ต้องเป็นเรื่องของอบรมเจริญปัญญาฉันใด กตญาณก็เหมือนกัน เราจะไปจับตอนนั้นตอนเดียว แต่เราก็จะต้องคิดถึงว่า ขั้นที่ไม่อุกฤต มีไหม ขั้นที่เป็นวิปัสสนาญาณ ไม่ใช่ขั้นสติปัฏฐาน แต่เป็นขั้นวิปัสสนาญาณตามลำดับ