บัญญัติเป็นธรรมหรือเปล่า

ผู้ฟัง ทุกอย่างเป็นธรรม บัญญัติเป็นธรรมหรือเปล่าคะ

ท่านอาจารย์ ทุกอย่างที่มีจริง ที่ปรากฏ ที่มีลักษณะเฉพาะของสิ่งนั้นๆ อย่างเสียงมีจริงๆ ทำไมว่ามีจริง ก็มีการได้ยินเสียง เสียงปรากฏให้รู้ว่าเสียงมีจริงๆ ไม่ใช่ไปนั่งคิด นั่งหลอก ฝันในสิ่งที่ไม่มี แต่ขณะนี้เสียงมี สิ่งที่มีจริง ที่มีลักษณะเฉพาะของสิ่งนั้น เป็นธรรม

ผู้ฟัง บัญญัติก็มีโดยคิด แต่ไม่มีสภาพธรรม

ท่านอาจารย์ ค่ะ ตอนนี้เรายังคงไม่พูดถึง เพราะว่าที่เรายังไม่รู้จัก คือ ธรรม เราควรจะรู้จักธรรมเสียก่อน แล้วสิ่งที่ไม่ใช่ธรรม เรื่องราวที่คิดนึกต่างๆ ไม่มีลักษณะเฉพาะของสิ่งนั้น

คุณอดิศักดิ์ คำว่า “บัญญัติ” เป็นธรรมหรือไม่ ถ้าเป็นธรรมโดยปรมัตถธรรม ไม่เป็น ก็อยากจะพูดเลยไปถึงธรรมที่ท่านอาจารย์พูดมาเมื่อสักครู่นี้ ธรรมหรือธาตุ คือ ความจริง เขาทรงไว้ซึ่งสภาพของตน เขาจะมีภาวะของตน ซึ่งตรงกับพระบาลีว่า สันโต ภาโว สภาโว เขาทรงไว้ซึ่งสภาพของตน สภาพของธรรมที่เขาทรงไว้ เขามีคุณลักษณะของเขาอย่างนั้น เขาทรงไว้ซึ่งเป็นสภาพที่ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่สิ่งของ ไม่ใช่อะไรทั้งนั้น นั่นคือความทรงไว้ ซึ่งก็เป็นความจริงทั้งหมดเลย