ระดับขั้นของจิต ๔ ระดับ

ผู้ฟัง เมื่อสักครู่นี้ท่านอาจารย์ก็ได้กรุณาให้ความหมายเกี่ยวกับเรื่องชาติของจิต แล้วก็เรื่องภูมิของจิต มีความสัมพันธ์กันอย่างไร ทีนี้พูดถึงเรื่องความหมายของภูมิ ๒ อย่างที่พูดกันมาตั้งแต่แรก ที่ว่าความหมายแรกหมายถึงระดับขั้นของจิต แล้วความหมายที่ ๒ ภูมิหมายถึงที่เกิดของสัตว์โลก ซึ่งเป็นสถานที่เกิดของสัตว์โลกมี ๓๑ ภูมิก็มีกามภูมิ ๑๑ รูปพรหมภูมิ ๑๖ แล้วก็อรูปพรหมภูมิ ๔

ทั้ง ๒ ความหมาย เท่าที่สนทนากันมายังไม่แจ่มแจ้ง ยังสับสนที่ว่า ระดับขั้นของจิตแต่ละระดับขั้นสามารถที่จะเกิดขึ้นได้ในภูมิซึ่งเป็นที่เกิดของสัตว์โลกภูมิไหนบ้าง อย่างเช่นว่าเป็นมนุษย์ ตอนนี้กำลังอยู่ในมนุษย์ภูมิ ซึ่งเป็นภูมิหนึ่งของกามภูมิ ๑๑ ในภูมินี้ระดับขั้นของจิตก็เกิดได้ทั้ง ๔ ระดับขั้น คือ กามาวจรจิตก็เกิดขึ้นได้ รูปาวจรจิตก็เกิดขึ้นได้ อรูปาวจรจิตก็เกิดขึ้นได้ โลกุตตรจิตก็เกิดขึ้นได้ ในภูมิซึ่งเป็นที่เกิดของมนุษย์อย่างนี้จะเป็นการเข้าใจถูกไหมคะ ท่านอาจารย์

ท่านอาจารย์ บางส่วน

ผู้ฟัง บางส่วน ใช่ไหมคะ

ท่านอาจารย์ แต่ถ้าอย่างนั้นเพื่อที่ให้เข้าใจชัดขึ้น เราน่าจะพูดถึงบุคคลประกอบด้วย จะทำให้ชัดขึ้น เพราะว่าการเกิดในโลกนี้ เราก็ใช้คำว่า “มนุษยโลก” ทุกคนในโลกนี้ซึ่งไม่ใช่สัตว์เดรัจฉาน ไม่ใช่ผลของอกุศลจิต ไม่ใช่ผลของอกุศลกรรม เป็นผลของกุศลทำให้เกิดเป็นมนุษย์ แยกภูมิกับเดรัจฉาน ทั้งๆ ดูเหมือนว่าร่วมโลก แต่ว่าระดับขั้นของจิตผิดกัน เพราะฉะนั้นก็คนละภูมิโดยมิติ

ผู้ฟัง ระดับขั้นของจิต คือ อย่างสัตว์เดรัจฉานก็มีกามาวจรจิตซึ่งเป็นระดับขั้นหนึ่งเหมือนกับมนุษย์

ท่านอาจารย์ เกิดด้วยกัน แต่ไม่ใช่มนุษย์ ทั้งๆ ที่อยู่ในโลกนี้

ผู้ฟัง ค่ะ มนุษยโลก แล้วมีภูมิคือระดับขั้นของจิตคือกามาวจรจิต เป็นระดับขั้นก็มีเหมือนกัน แล้วมาแยกกันตรงไหน

ท่านอาจารย์ บุคคล ถ้าโดยบุคคลมนุษย์เป็นภูมิหนึ่งที่เราเรียกว่ามนุษย์ แล้วก็สัตว์เดรัจฉานก็เป็นต่างบุคคล ต่างภูมิ แต่ว่าอยู่ในโลกมนุษย์นี้มี

เพราะฉะนั้นแสดงให้เห็นว่าถึงแม้เราจะใช้คำว่ามนุษยโลก ราวกับว่าเป็นโลกของมนุษย์เท่านั้น แต่ความจริงก็มีอีกภูมิหนึ่ง อีกระดับขั้นหนึ่งเกิดด้วย คือ สัตว์เดรัจฉาน แต่โดยความต่างกันโดยภูมิก็คือว่า ระดับขั้นของจิตนั้นต่างกัน ตั้งแต่ปฏิสนธิ

ผู้ฟัง แล้วอย่างระดับขั้นของจิตทั้ง ๔ ระดับ สามารถที่จะเกิดขึ้นในรูปภูมิ ซึ่งเป็นที่เกิดของรูปพรหมภูมิได้ทั้ง ๔ ระดับขั้น คือ กามาวจรจิตก็เกิดในรูปพรหม

ภูมิได้

ท่านอาจารย์ อันนี้จะเห็นได้ว่า ถ้าถามอย่างนี้ จะไม่ถึงความละเอียดที่ว่ามหาวิบากเกิดไม่ได้ เห็นไหมคะ เพราะว่าไม่มีตทาลัมพนะจิตในรูปพรหมภูมิ ก็ต้องเว้นไป เว้นไป เราจะตั้งต้นทีเดียวอย่างนี้ไม่ได้ นอกจากว่าเราจะเรียนหัวข้อใหญ่ๆ ให้เข้าใจเสียก่อนแล้วก็ถึงเรื่องเว้นนั้นอีกเรื่องหนึ่ง เพราะว่าจะพูดอย่างนี้ รูปาวจรวิบากเกิดในภูมิมนุษย์ไม่ได้ แต่รูปาวจรกุศลเกิดในภูมิมนุษย์ได้

ผู้ฟัง คืออยากจะขอความกรุณาอาจารย์ให้ความชัดเจนว่า ระดับขั้นของจิต กับอีกความหมายหนึ่งของภูมิที่ว่าเป็นที่เกิดของสัตว์โลก มันสับสนปนเปกันอย่างไรกรุณาให้ความชัดเจน

ท่านอาจารย์ ที่เกิด เป็นสถานที่ก็แล้วกัน

ผู้ฟัง เป็นสถานที่

ท่านอาจารย์ ไม่ว่าจะอยู่รวมกันหรือแยกกันก็ตาม ที่เกิดเป็นสถานที่

ผู้ฟัง แล้วระดับขั้นของจิต

ท่านอาจารย์ ระดับขั้นของจิตก็คือกามาวจรจิต ต้องมีรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะเป็นอารมณ์ ไม่ว่าจะเกิดที่ไหน อย่างรูปพรหมบุคคลก็มีตาเห็น ขณะใดที่รูปพรหมบุคคลเห็น ขณะนั้นเป็นกามาวจรจิต เพราะฉะนั้นเราจะพูดถึงระดับของจิต โดยไม่พูดถึงที่เกิด ให้รู้ว่าจิตมี ๔ ระดับขั้น ๔ ภูมิ ก่อน