สนทนาธรรมที่สหรัฐอเมริกา ๔๑

สนทนาธรรมที่สหรัฐอเมริกา ๔๑

ผู้ฟัง ขอท่านอาจารย์ ขยายความคำว่า มนินทรีย์

ท่านอาจารย์ มนินทรีย์ เป็นภาษาไทย ซึ่งเราอาจจะได้ยินคำว่า อินทรีย์ แปลว่าเป็นใหญ่ อินทรีย์มาจากภาษาบาลี ภาษาบาลีไม่ออกเสียงว่า อิน ซี แต่ออกเสียง ว่า อิน ดะ ริ ยะ ทอ ทหาร จะเป็น ดอ เด็ก อย่าง บุดดา ก็เป็น พุทธ ในภาษาไทย แต่ถ้าสากลเขาจะไม่พูดพุทธ เขาจะพูด บุดดา เป็น ดอ เด็ก เพราะฉะนั้น อินทรีย หมายความว่าสภาพธรรมที่เป็นใหญ่ ทั้งหมดมี ๒๒ แต่จะกล่าวบางอย่าง เช่น ตา จักขุปสาทรูปเป็นใหญ่ เพราะเหตุว่าสามารถที่จะทำให้มีจิตเห็นเกิดขึ้น เป็นใหญ่ในการที่จะทำให้มีการเห็น ถ้าไม่มีตา เห็นไม่ได้ เพราะฉะนั้น จักขุปสาทเป็นจักขุนทรีย์ ทั้งๆ ที่รูปที่เป็นใหญ่เป็นประธาน มี ๔ รูป ชื่อว่ามหาภูตรูป คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม แต่รูป ๔ รูปไม่ได้เกี่ยวข้อง เหมือนอย่างจักขุปสาท ขณะที่เห็น รูป ๔ รูปจะเกิดดับ จะเป็นอย่างไรก็แล้วแต่ ไม่ปรากฏ แต่ว่ามีรูปที่กำลังปรากฏทางตา เพราะอาศัยจักขุ เพราะฉะนั้น จักขุเป็นอินทรีย์ เป็นจักขุนทรีย์ หู โสต ก็เป็นโสตินทรีย์ จมูก ฆาน ก็เป็นฆานินทรีย์ ลิ้น ชิวหา ก็เป็น ชิวหินทรีย์ กายปสาทก็เป็น กายินทรีย์ จิตก็ใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์

เพราะฉะนั้น จิตจะมีชื่อหลายชื่อ ชื่อ มนะ มนัส หทย มโน ก็ได้ เป็นอีกชื่อของจิต เพราะฉะนั้น มนินทรีย์ ก็หมายความถึงสภาพจิตซึ่งเป็นใหญ่ในการรู้แจ้งอารมณ์ ซึ่งมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยจริง แต่ว่าเจตสิกแต่ละเจตสิกซึ่งทั้งหมดมี ๕๒ ชนิด ทำหน้าที่ของเจตสิกแต่ละอย่าง ไม่ได้เป็นใหญ่ในการรู้แจ้งอารมณ์ เพียงแต่รู้อารมณ์ เกิดกับจิต แต่ว่าทำหน้าที่เฉพาะอย่างของเขา ไม่ใช่ทำหน้าที่รู้แจ้งอารมณ์อย่างเดียว

เพราะฉะนั้น จิตเป็นมนินทรีย์ เพราะเป็นใหญ่ในการรู้แจ้งอารมณ์อารมณ์ คือสิ่งที่จิตกำลังรู้ หรือจะกล่าวว่าอารมณ์คือสิ่งที่ถูกจิตรู้ก็ได้

ผู้ฟัง อาจารย์คะ จักขุประสาทก็นามธรรม

ท่านอาจารย์ เป็นรูปธรรมที่เป็นใหญ่ รูปธรรมเขาก็เป็นใหญ่ได้ คือ รูปธรรม อย่างจักขุปสาท เขาต้องเกิดกับมหาภูตรูป แม้ว่ามหาภูตรูปจะเป็นรูปใหญ่ แต่ไม่เกี่ยวข้อง ไม่ได้เป็นใหญ่เลย ที่เป็นใหญ่จริงๆ คือ จักขุนทรีย์ หรือ จักขุปสาท เพราะว่าทำให้มีจิตเห็นเกิดขึ้น

เพราะฉะนั้น เราศึกษาไปจะทราบว่ารูปที่เป็นใหญ่เป็นประธาน เฉพาะเป็นใหญ่เป็นประธานให้รูปอื่นเกิดกับเขา ปราศจากเขาไม่ได้ แต่ว่ารูปที่เป็นใหญ่ในการเห็นต้องเป็นจักขุปสาท เพราะเป็นสิ่งที่สามารถกระทบสิ่งที่ปรากฏทางตา

ผู้ฟัง นี่เป็นรูป ใช่ไหม

ท่านอาจารย์ รูปค่ะ แต่รูปนี้สามารถกระทบกับสิ่งที่ปรากฏทางตา โสตปสาทก็เป็นรูปที่เป็นใหญ่ เพราะเหตุว่าสามารถกระทบเสียง จึงทำให้จิตได้ยินเกิดได้ ถ้าไม่มีโสตปสาท จิตได้ยินเกิดไม่ได้เลย เพราะฉะนั้น โสตปสาทเป็นใหญ่ เมื่อมีการได้ยินเกิดขึ้น เป็นรูปที่เป็นใหญ่

ผู้ฟัง อาจารย์คะ รูปเขาไม่รู้

ท่านอาจารย์ โสตปสาทก็ไม่รู้ เป็นใหญ่ก็ไม่รู้ เป็นใหญ่ในหน้าที่ที่กระทบกับเสียง โสตปสาทกระทบเสียงโดยที่ไม่รู้ โสตปสาทก็ไม่รู้ว่ากระทบเสียง เสียงก็ไม่รู้ว่ากระทบโสตปสาท

ผู้ฟัง เกิดขึ้นเพราะอะไรคะ

ท่านอาจารย์ จิตได้ยินเกิดขึ้นรู้เสียง ขณะที่กำลังได้ยินเป็นจิตที่เกิดขึ้นได้ยินเสียง หรือจะใช้คำว่า “รู้เสียง” ก็ได้ เพราะขณะนั้นไม่ใช่เห็น ขณะนั้นไม่ใช่คิด แต่กำลังได้ยินเสียง