กัลยาณมิตร
เมตตาคือความเป็นมิตรกับสัตว์บุคคลที่กำลังเผชิญหน้า เดี๋ยวนี้ลองหันหน้าไปหน่อยซิคะ ขณะนั้นเห็นใคร กำลังเห็นทั้งนั้นเลย แล้วโลภะหรือเปล่า เห็นไหมคะ กั้นได้ไหม โทสะหรือเปล่า ไม่เกิดได้ไหม ไม่มีปัญญาที่จะเห็นประโยชน์ของความเป็นมิตร ความเป็นเพื่อน ความหวังดี แต่ละชีวิตก็เกิดมาตามบุญตามกรรม ที่เราใช้กันง่ายๆ และถูกด้วย ก็ตามบุญตามกรรมจริงๆ จะไม่ให้ตามบุญตามกรรมได้อย่างไร
แต่เมื่อเกิดแล้วความหลากหลายส่องไปถึงกรรมที่ได้กระทำแล้ว สามารถเข้าใจถึงความจริง ทุกชีวิตเหมือนกันหมด คือ เป็นธรรมที่เป็นธาตุรู้ แต่หลากหลายมาก และแต่ละชีวิตก็ผันแปรไปตามการสะสมว่า จะพบจะเห็นอะไร และขณะนั้นถ้าไม่ได้ฟังธรรมเลย ไม่สามารถเข้าใจไม่ว่าขณะนั้นเป็นธรรมฝ่ายดีหรือฝ่ายไม่ดี ไม่รู้ว่าเป็นโลภะหรือเป็นเมตตา เพราะเป็นธรรมที่ใกล้กันมาก
เพราะฉะนั้น การฟังธรรมเพื่อให้เข้าใจถูกต้อง เมื่อเป็นปัญญาแล้วย่อมเห็นถูกว่า สิ่งใดที่เป็นอกุศล ไม่ใช่หนทางที่ดีที่จะสะสม แต่สิ่งใดที่เป็นกุศลแม้ยาก แต่ ด้วยเหตุนี้ต้องเป็นคนตรง จริงใจ เห็นใครเดี๋ยวนี้เป็นอะไร ถ้าไม่รู้ ก็อย่าไปพูดเรื่องเมตตาเลย เพราะว่าเมตตาอยู่ไหนล่ะ แม้แต่ขณะนี้ก็ยังไม่รู้เลยว่า เห็นแล้วเป็นโลภะ หรือเห็นแล้วเป็นโทสะ หรือว่าเห็นแล้วเป็นเมตตา เป็นกรุณา เป็นมุทิตา หรือเป็นอุเบกขา ชื่อทั้งหมด อะไรก็ตามที่ยังไม่เกิด เพราะไม่มีปัจจัยทำให้เกิดขึ้น จะรู้ความจริงในขณะนั้นไหม
แต่ขณะนี้ที่กำลังมีบุคคลที่คุ้นเคยรู้สึกอย่างไรกับคนที่สนิทสนมกันมานาน ช่วยเหลือกัน คุ้นเคยกัน มีความชอบพอกัน แต่ว่าขณะนั้นเป็นเมตตาหรือเปล่า กับไม่ว่าใคร ที่ไหน ไม่จำเป็นต้องเป็นคนที่เราคุ้นเคยมาก่อน แต่ไม่ว่าจะเห็นใคร หวังดี ช่วยเหลือเกื้อกูลทันที พร้อมเลย เมื่อไรก็เมื่อนั้นโดยไม่เลือก นึกถึงสภาพธรรมที่ดีงาม เป็นกุศลจริงๆ แม้ไม่รู้จักกันมาก่อน แต่ก็สามารถเป็นมิตรอุปการะเกื้อกูลเมื่อสามารถทำได้ และจะรู้ความต่างว่า ก่อนฟังธรรม เราไม่เคยรู้เลยว่า ใจของเราที่มีต่อคนที่เรากำลังพบเห็นเป็นอะไร แต่ต้องเป็นคนตรง มีความเป็นมิตร เช่น คนที่เราเห็นเขากำลังโกรธ แล้วเราจะทำอย่างไร
ถ้ามีปัญญาก็สามารถรู้ว่า จะช่วยเขาอย่างไรให้เขาหายโกรธ หรือจะปล่อยให้เขาโกรธมากๆ น่าสงสารเหลือเกิน คนที่กำลังโกรธ จะไม่รู้ตัวเลยสักนิดหนึ่งว่า น่าสงสารแค่ไหน กำลังทำร้ายตัวเอง เป็นแม่ทัพ กำลังพลที่เป็นโทสะทั้งนั้นเลย แล้วแต่จะมีมากน้อยแค่ไหน ก็นำออกมาเป็นกำลังที่จะทำให้หน้าเปลี่ยนไป กิริยาท่าทาง หรือแม้แต่ความคิด การกระทำ หรือแม้แต่คำพูด ถ้าไม่โกรธ จะไม่พูดอย่างนี้เลย แน่นอนใช่ไหมคะ แต่พอโกรธขึ้น คำที่ไม่คิดว่าจะไม่พูดก็พูด ขณะนั้นรู้ไหมว่า เป็นอกุศล ไม่ใช่เมตตา
เพราะฉะนั้น ถ้าสามารถรู้สึกตัว และเข้าใจได้ แทนที่จะมีโลภะ ทำไปด้วยความลำเอียง ด้วยฉันทาคิด หรือด้วยโทสะ ด้วยความขุ่นเคืองใจ คนนี้ไม่ชอบ ต้องเป็นอย่างนี้ๆ ขณะนั้นก็คืออกุศล
เพราะฉะนั้น ปัญญาจะเข้าใจทันทีว่า ไม่มีประโยชน์เลย ถ้าขณะนั้นไม่ใช่กุศล
คำถามให้คิดเล่นๆ ว่า ขณะนี้รู้สึกว่ามีปัญหา มีคนเดือดร้อนมาก มีเรื่องราวมากมาย จะช่วยให้เขาสงบจากปัญหาต่างๆ ความวุ่นวายต่างๆ หรือช่วยให้เราสงบ ช่วยตัวเองให้สงบ ลืมอีกแล้ว หวังแต่ว่าอยากจะช่วย อยากจะทำอะไรให้คนอื่นสงบ ให้เหตุการณ์สงบ ไม่ให้มีความเดือดร้อน แต่ขณะนั้นใจกำลังเดือดร้อนแล้ว แม้แต่คนที่กำลังคิดจะช่วยใจเดือดร้อนเลย แล้วจะไปช่วยใครได้ ใช่ไหมคะ คนอื่นที่เขากำลังเดือดร้อนอยู่ แล้วใครจะไปทำให้เขาหายเดือดร้อน ในเมื่อคนที่กำลังจะไปช่วยก็ไม่สงบ
เพราะฉะนั้น ไม่เข้าใจว่า ปัญหาอยู่ที่ไหน และจะสงบจริงๆ ได้อย่างไร ถ้าคนที่หวังดียังไม่สงบ ยังไม่ใช่มิตร ยังไม่ใช่เพื่อน แล้วจะไปช่วยใครให้เขาเป็นอะไรได้ ในเมื่อตนเองก็ยังไม่สามารถจะสงบจากอกุศลทั้งหลาย ก็ยังมีโลภะ ยังมีโทสะอยู่
เพราะฉะนั้น ต้องคิดไตร่ตรองจนกระทั่งเป็นความเข้าใจ จนกระทั่งค่อยๆ มีปัญญาที่จะทำให้ธรรมฝ่ายกุศล ไม่ว่าจะพบใครที่ไหน ไม่ใช่กล่าว เมตตา สัพเพ สัตตา สัตว์ทั้งหลาย เพื่อนร่วมทุกข์เกิดแก่เจ็บตาย ที่ไหนบ้าง โลกนี้ โลกหน้า สรรพสัตว์ทั้งหลาย จริงหรือเปล่า ไม่จริงแล้วพูด พูดออกมาได้ด้วย ในเมื่อความจริงไม่ได้เป็นอย่างนั้นเลย แม้แต่คนใกล้ชิดที่กำลังเห็นเป็นอย่างไร แล้วก็จะไปสัพเพ สัตตา ได้อย่างไร ไม่ใช่สิ่งที่ตรง ไม่ใช่ความจริงใจ
เพราะฉะนั้น ธรรมไม่ใช่เรื่องหลอกลวง แต่เป็นเรื่องตรง เพราะฉะนั้น ต้องเข้าใจว่า “ความเป็นมิตร” มีใครที่ไม่ชอบ ไม่ว่าเขาจะเป็นใครทั้งสิ้น พฤติกรรม การกระทำจะเป็นอย่างไรก็ตาม แต่เราไม่ไปเดือดร้อน หรือทำร้าย หรือหวังร้าย เพราะเหตุว่าพร้อมจะเป็นมิตรกับทุกคน แต่ไม่ได้หมายความว่า เป็นฝักฝ่ายหรือเป็นพรรคพวกในการทำชั่ว แต่หมายความว่า เป็นมิตร คือเราจะไม่ทำให้เขาเดือดร้อน หรือขุ่นเคือง หรือมีโทษใดๆ จากการกระทำของเรา เพราะเหตุว่ามีความหวังดี แต่หวังดีที่สุด คือ หวังให้เขาเป็นคนดี และหวังให้เขาเข้าใจธรรมถูกต้อง และหวังให้เขาสามารถอบรมเจริญปัญญาจนรู้แจ้งอริยสัจธรรม มิตรอย่างนี้ชื่อว่า “กัลยาณมิตร”