ภาวนาคือขณะนี้ที่กำลังฟัง

ผู้ฟัง เรียนท่านอาจารย์ ดิฉันคิดว่า ในบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ สอนว่า บุญสำเร็จโดยการให้ทาน บุญสำเร็จโดยการถือศีล บุญสำเร็จโดยการภาวนา อย่างนี้หรือเปล่าคะ ท่านอาจารย์ที่ทำให้ทุกคนมุ่งไปที่จะไปปฏิบัติธรรม เราอาจจะได้ยินเทวดาบ้าง พ้นจากความชั่วร้ายทั้งหลาย แต่ก็ยังเชื่ออยู่ว่า ในบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ บอกไว้ว่าบุญสำเร็จ โดยการภาวนา

ท่านอาจารย์ ขณะนี้คือภาวนา เป็นการอบรมความรู้ความเข้าใจตั้งแต่ขั้นต้น ถ้าไม่มีวันนี้ ไม่มีขณะที่เข้าใจ จะมีขั้นต่อไปที่เป็นภาวนาได้ไหม

เพราะฉะนั้น ภาวนาไม่ได้หมายความถึงไปนั่งทำ ขณะใดที่มีการฟังพระธรรม แล้วอบรมความรู้ความเข้าใจ ทั้งหมดคือภาวนาคือการที่จะให้เข้าใจสภาพธรรมที่กำลังมีจริงๆ ในขณะนี้

ผู้ฟัง เรียนถามว่า ถ้าคนทราบแล้วว่า สิ่งที่ไม่ดี เราก็ยังทำอยู่ จะเรียกว่าอะไร เรียกว่าเรามีปัญญาไหม

ท่านอาจารย์ ไม่มีแน่ค่ะ

ผู้ฟัง ไม่มีหรือคะ แต่ทราบว่าไม่ดี

ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้น ขณะที่ทำไม่มีปัญญา ทราบว่าไม่ดี ที่ทราบเป็นอะไร เป็นความเห็นถูกหรือความเห็นผิดที่ทราบ แล้วเวลาที่ทำเป็นความเห็นถูก หรือเป็นความเห็นผิด เพราะว่าจิตเกิดดับเร็วมาก ไม่ได้หมายความว่า คนที่มีปัญญาแล้วจะไม่มีอวิชชาอีกเลย นอกจากผู้ที่เป็นพระอรหันต์ ขณะใดที่เป็นกุศล ไม่ได้หมายความว่าต่อจากนั้นจะไม่มีอกุศลเลย อกุศลก็ดับ กุศลก็ดับ เพราะฉะนั้น เวลาที่กุศลดับ อกุศลก็เกิดได้ เวลาที่ปัญญาดับ อวิชชาก็เกิดได้

ผู้ฟัง เพราะฉะนั้นคนที่ทราบว่าไม่ดี ก็ยังทำอยู่ ก็ไม่มีปัญญา

ท่านอาจารย์ ขณะนั้นไม่มีแน่นอน ขณะที่ทำไม่มีแน่

ผู้ฟัง แสดงว่าคนที่ทำดี ก็มีปัญญา

ท่านอาจารย์ แล้วแต่ ทำดีโดยไม่มีปัญญาก็ได้ เพราะว่ามีกุศล ๒ ประเภท กุศลที่ทำโดยไม่ต้องมีปัญญาเกิดร่วมด้วยก็ทำได้ อย่างการให้ทาน ไม่มีปัญญา การให้ก็สำเร็จลงไปได้ กุศลขั้นศีล ถึงแม้ว่าไม่มีปัญญา แต่เราไม่ทำทุจริต มีการวิรัติทุจริตก็ได้ โดยที่ไม่ต้องมีปัญญาเกิดร่วมด้วย แต่สำหรับภาวนากุศล ไม่ว่าสมถภาวนาหรือวิปัสสนภาวนา ไม่มีปัญญาอบรมไม่ได้ เจริญไม่ได้ เพราะว่าเป็นเรื่องของปัญญาต่างขั้น ปัญญาขั้นสมถะ ก็สามารถที่จะรู้วิธีที่จะทำให้จิตเป็นกุศลมั่นคง จนกระทั่งถึงระดับอัปปนาสมาธิ นั่นคือสมถภาวนา แต่ถ้าเป็นวิปัสสนาภาวนา ก็มีการเข้าใจสภาพธรรม ค่อยๆ อบรมความรู้ ความเข้าใจเรื่องสภาพธรรมจนกว่าประจักษ์แจ้งความจริงของธรรมตรงตามที่ได้ศึกษา เพราะฉะนั้น ก็ต้องเป็นปัญญาโดยตลอด