นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

พระพุทธพจน์ คือ พระธรรมวินัยที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดง ประกอบด้วยองค์ ๙ คือ

๑. สุตตะ ได้แก่ พระ​สูตร​ทั้ง​หลาย มีมงคล​สูตร เป็นต้น รวม​ถึง​พระ​วินัย​ปิฎก และ​นิท​เทส

๒. เคยยะ คือ พระ​สูตร​ทั้งหมด​ที่มีคาถา​ มีส​คาถ​วรรค เป็นต้น

๓. เวย​ยา​กรณะ คือ พระ​อภิธรรม​ปิฎก พระ​สูตร​ที่​ไม่มี​คาถา​ปน และพระพุทธ​พจน์​ที่​ไม่​จัด​เข้า​ใน​องค์ ๘

๔. คาถา คือ พระ​ธรรมบท เถร​คาถา เถรี​คาถา และ​คาถา​ล้วนๆ ที่​ไม่มี​ชื่อ​สูตร​ใน​สุต​นิ​บาต

๕. อุทาน คือ พระ​สูตร ๘๒ สูตรพระ​ผู้มีที่​พระ​ภาค​ทรง​เปล่ง​​ด้วย​โสมนัส​ญาณ

๖. อิ​ติวุ​​ตกะ คือ พระ​สูตร ๑๑๐ สูตรขึ้นที่ต้น​ด้วย​คำ​ว่า​ วุตฺตํ เหตํ ภคว​ตา (ข้อ​นี้​สมจริง​ดัง​คำที่​พระ​ผู้มี​พระ​ภาค​​ตรัส​ไว้​แล้ว)

๗. ชาตกะ คือ เรื่อง​อดีต​ชาติ​ของ​พระ​ผู้มีพระ​ภาค​และ​พระสา​วก​ มีอปัณณ​กชา​ดก เป็นต้น รวม ๕๕๐ ชาดก

๘. อัพ​ภูต​ธรรม คือ พระ​สูตร​ที่​ประ​กอ​บด้ว​ยอัจฉ​ริ​ยอัพ​ภูต​ธรรม (ธรรมที่ยิ่งด้วยคุณพิเศษอันน่าอัศจรรย์)

๙. เวทัล​ละ คือ พระ​สูตร​ที่​เมื่อ​ถาม​แล้วๆ ได้​ความ​รู้​แจ้ง และความ​ยิน​ดี​ยิ่งๆ ขึ้น มีจูฬเวทั​ลล​สูตร เป็นต้น

พระพุทธ​พจน์ มี ๘๔,๐๐๐ พระ​ธรรม​ขันธ์ อัน​ท่าน​พระ​อานนท์​เรียน​จาก​พระ​ผู้มีพระ​ภาค​มา​ ๘๒,๐๐๐ พระ​ธรรม​ขันธ์ เรียนจาก​พระ​ภิกษุ มีท่าน​พระ​สา​รี​บุตร เป็นต้น ๒,๐๐๐ ธรรม​ขันธ์ พระ​ธรรมขันธ์ คือ ธรรม​แต่ละ​ข้อ​ซึ่ง​อาจ​จะ​เป็น​พระ​สูตร​ ๑ พระสูตร​ก็ได้​เป็น ๑ พระ​ธรรม​ขันธ์ หรือปัญหา ๑ข้อ ก็เป็น น็น็็้​๑ พระ​ธรรม​ขันธ์ คำวิ​สัช​นาข้อ​หนึ่งๆ ก็เป็น​พระ​ธรรม​ขันธ์​หนึ่งๆ เป็นต้น

พระ​วินัย​ปิฎก มี ๕ คัมภีร์ คือ

มหา​วิภังค์

ภิกขุนี​วิภังค์

มหาวรรค

จุล​วรรค

ปริวาร

คัมภีร์อรรถ​กถา ซึ่ง​อธิบายข้อความในพระวินัยปิฏก คือ สมันตปาสาทิกา

พระ​สุตันต​ปิฎก มี ๕ นิกาย คือ

ทีฆ​นิกาย รวม​พระ​สูตร​ขนาด​ยาว มี​พระ​สูตร ๓๔ สูตร แบ่ง​ เป็น ๓ วรรค คือ

สีล​ขันธ​วรรค

มหาวรรค

ปาฏิก​วรรค

คัมภีร์อรรถ​กถา​ทีฆ​นิกาย คือ สุมั​งคล​วิลาสินี

มัชฌิม​นิกาย รวม​พระ​สูตร​ขนาด​กลาง มี พระ​สูตร ๑๕๒ สูตร แบ่ง​เป็น ๓ ปัณณาส​ก์ คือ

มูลปัณณาส​ก์ มี ๕ วรรค วรรค​ละ ๑๐ สูตร รวม ๕๐ สูตร

มัชฌิมปัณณาส​ก์ มี ๕ วรรค วรรค​ละ ๑๐ สูตร รวม ๕๐ สูตร

อุป​ริ​ปัณณาส​ก์ มี ๕ วรรค ๔ วรรคแรกมีวรรค​ละ ๑๐ สูตร วรรค​ที่ ๕ มี ๑๒ สูตร รวม ๕๒ สูตร

คัมภีร์อรรถ​กถา​มัชฌิม​นิกาย​ คือ ปปัญจสูท​นี

สัง​ยุต​นิ​กาย รวม​พระ​สูตร​เป็น​พวกๆ แบ่ง​เป็น​วรรค​ใหญ่ ๕ วรรค คือ

ส​คาถ​วรรค มี ๑๑ สังยุตต์

นิทาน​วรรค มี ๙ สังยุตต์

ขันธ​วาร​วรรค มี ๑๓ สังยุตต์

สฬาย​ตน​วรรค มี ๑๐ สังยุตต์

มหา​วาร​วรรค มี ๑๒ สังยุตต์

คัมภีร์อร​รถ​กถา​สัง​ยุต​นิ​กาย​ คือ สา​รัตถ​ปกา​สินี

อัง​คุตต​รนิ​กาย รวม​พระ​สูตร​ตาม​จำนวน​ประเภท​ของ​ธรรม​ แบ่ง​เป็น ๑๑ นิบาต คือ

เอก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๑

ทุกนิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๒

ติก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๓

จตุ​กก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๔

ปัญจก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๕

ฉักก​นิ​บาต รวมธรรมประเภทหมวด ๖

สัต​ตก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๗

อัฏฐ​กนิ​บาต รวมธรรมประเภทหมวด ๘

นวก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๙

ท​สก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๑๐

เอ​กาท​สก​นิบาต รวมธรรมประเภทหมวด ๑๑

คัมภีอรรถ​กถา​อัง​คุต​รนิ​กาย​ คือ มโนรถ​ปู​รณี

ขุทท​ก​นิกาย นอกจาก​นิกาย ๔ มีทีฆ​นิกาย เป็นต้น ​นั้น​แล้ว พระพุทธ​พจน์​อื่น​นอกจาก​นั้นรวม​เป็น​ขุท​ทก​นิกาย มี ขุท​ทก​ปาฐะ ธรรมบท อุทาน อิ​ติวุ​ต​ตกะ สุตต​นิ​บาต วิมาน​วัตถุ เปต​วัตถุ เถร​คาถา เถรี​คาถา ชาดก มหา​นิท​เทส จูฬ​นิท​เทส ปฏิ​สัม​ภิท​ามัค​ค์ อ​ปทาน พุทธ​วงศ์ และ จริยา​ปิฎก

คัมภีร์อร​รถ​กถา​ขุทท​ก​นิกาย​ คือ

ปรมั​ตถ​โชติกา อร​รถ​กถา​ขุท​ทก​นิ​กาย​ขุทท​ก​ปาฐ​ะและ​สุตต​นิ​บาต

ธัมมปทัฏฐ​กถา อรรถ​กถา​คาถา​ธรรมบท

ปรมั​ตถ​ทีป​นี อรรถ​กถา​อุทาน อิ​ต​ติวุตตกะ​ เปต​วัตถุ เถร​คาถา เถรี​คาถา จริยา​ปิฎก

ปรมั​ตถ​ทีป​นี (วิ​มลัตถ​ทีป​นี) อรรถ​กถา​วิมาน​วัตถุ

ชา​ตกัฏฐ​กถา อรรถ​กถา​ชาดก

สัทธัมมปัช​โชติกา อรรถ​กถา​มหา​นิท​เทส จูฬ​นิท​เทส

สัทธัมม​ปกา​สินี อรรถ​กถา​ปฏิ​สัม​ภิทา​มัค​ค์

วิ​สุทธ​ชน​วิลาสินี อร​รถ​กถา​อ​ปทาน

มธุ​รัต​ถวิล​า​สินี อรรถ​กถา​พุทธ​วงศ์

พระ​อภิธรรม​ปิฎก มี ๗ คัมภีร์ คือ

ธัมม​สังค​ณี​ปกรณ์ อรรถ​กถา คือ อัฏฐ​สาลินี

วิ​ภังค​ปกรณ์ อรรถ​กถา คือ สัม​โม​ห​วิ​โน​ทนี

ธาตุ​กถา​ปกรณ์, ปุคคลปัญญัติ​ปกรณ์, กถา​วัตถุ​ปกรณ์, ยมก​ปกรณ์, ปัฏ​ฐาน​ปกรณ์ อรรถ​กถา คือ ปรมัตถ​ทีป​นี ปัญจ​ปก​รณัฏฐ​กถา

อรรถ​กถา​พระ​ไตรปิฎก​นั้น ส่วน​ใหญ่​ ท่าน​พระ​พุทธ​โฆษ​า​จาร​ย์​ แปล​และ​เรียบ​เรียง​จาก​อรรถ​กถา​เดิม​ใน​ภาษา​สิงหล คือ มหา​อรรถ​กถา มหา​ปัจ​จรี และ​กุ​รุน​ที ซึ่งสืบต่อ​กัน​มา​ตั้งแต่​สมัย​ท่านพระมหิ​นท​เถระ​ พระ​โอรส​พระเจ้า​อโศก​มหาราชไป​เผยแผ่​พระพุทธ​ศาสนา​ที่​ประเทศ ศรี​ลังกา

นอกจาก​คัมภีร์​ฎีกา ซึ่ง​อธิบาย​ข้อความ​ใน​คัมภีร์อรรถ​กถา คือ สารัตถ​ทีป​นี (คัมภีร์ฎีกาพระ​วินัย​ปิฎก) ​ สารัตถ​มัญชุ​สา (คัมภีร์​ฎีกา​ พระ​สุตตันต​ปิฎก) ปรมัตถ​ปกา​สินี (คัมภีร์​ฎีกา​พระ​อภิธรรม​ปิฎก) อนุ​ฎีกา ซึ่ง​อธิบาย​คำศัพท์​ใน​ฎีกา และอัต​ถ​โยชนา ​ซึ่ง​อธิบาย​ความ​สัมพันธ์​ของ​บท​ที่​ใช้​ใน​อรรถ​กถา​แล้ว คัมภีร์​ทาง​พระพุทธ​ศาสนา​ที่​ควร​ค่า​แก่​การ​ศึกษา​ซึ่ง​ท่าน​พระ​เถระ​ผู้ทรง​คุณ​ใน​อดีต​สมัย​ต่อๆ มา​ ได้​รจนา​ไว้ เช่น

มิ​ลิ​นท​ปัญหา​ รจนา​โดย ท่าน​ปิฏก​จุฬา​ภัย ประมาณ พ.ศ. ๕๐๐

วิ​สุ​ทธิ​มัค​ค์ รจนา​โดย ท่าน​พระ​พุทธ​โฆษ​า​จาร​ย์ ประมาณ พ.ศ. เกือบ ๑๐๐๐

อภิ​ธัมมัตถ​สังคหะ รจนา​โดย ท่าน​พระ​อนุ​รุทธา​จาร​ย์ประมาณ พ.ศ. เกือบ ๑๐๐๐

สารัตถ​สังคหะ​ รจนา​โดย ท่าน​พระ​นันทา​จาร​ย์ประมาณ พ.ศ. เกือบ ๑๐๐๐

ปรมัต​ถมัญ​ชุ​สา (ฎีกา​อธิบาย​วิ​สุ​ทธิ​มัค​ค์) รจนา​โดยท่า​นพ​ระ​ธัมม​ปา​ลา​จาร​ย์

สัจจ​สังเขป รจนา​โดย​ ท่า​นพ​ระ​ธัมม​ปา​ลา​จาร​ย์

อภิ​ธัมมัตถ​วิภา​วิ​นี​ฎีกา (อธิบาย​คัมภีร์อภิ​ธัมมัตถ​สังคหะ) รจนา​โดย ท่าน​พระ​สุมั​ง​คลา​จาร​ย์

โม​ห​วิจ​เฉท​นี (อธิ​บาย​ธัมม​สังค​ณี​ปกรณ์ และวิ​ภังค​ปกรณ์) รจนา​โดย ท่า​นพ​ระ​กัสส​ปะ ประมาณ พ.ศ.๑๗๐๓–๑๗๗๓

มังคลัตถ​ทีป​นี (อธิบาย​มงคล​สูตร) รจนา​โดยท่าน​สิริมั​ง​คลา​จาร​ย์ ชาว​เชียงใหม่