ปกิณณกธรรม เล่ม ๕

ธรรม หมายความถึง สิ่งที่มีจริง จริงเมื่อไร เมื่อกำลังปรากฏ ถ้าขณะนี้ไม่ปรากฏ สิ่งนั้นจริงหรือเปล่า จริงไม่ได้ เพราะไม่ปรากฏ

ถึงแม้จะรู้ว่า ธรรมเป็นสิ่งที่มีจริง ก็ต้องจริงในขณะที่ปรากฏ และถ้าธรรมนั้นไม่เกิด จะปรากฏได้ไหม ไม่ได้ นี่คือ ความที่เริ่มจะลึกซึ้ง คือ สิ่งที่มีจริงที่กำลังปรากฏต้องเกิด และถ้าศึกษาต่อไปจะรู้ว่า การเกิดของสภาพธรรมแต่ละอย่างๆ ตามเหตุตามปัจจัย ซึ่งไม่มีใครสามารถบังคับบัญชา หรือเป็นเจ้าของเลย

เพราะฉะนั้น ธรรมจึงต้องสอดคล้องกัน “ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา” ถูกต้องตรงที่สุด ไม่ว่าใครจะยกธรรมหนึ่งธรรมใดขึ้นมา ก็จะเห็นความเป็นอนัตตาของสภาพธรรมนั้นๆ เมื่อมีความเข้าใจธรรมที่มีจริง กำลังปรากฏ โดยความเป็นอนัตตา และเมื่อการที่ธรรมหนึ่งธรรมใดจะเกิดต้องมีปัจจัย