แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๓๒ ตอนที่ ๓๑๑ – ๓๒๐

สำหรับเรื่องของศีล เป็นเรื่องที่ละเอียดขึ้น ถึงแม้ว่าจะเป็นพุทธบริษัทที่มีความเลื่อมใสในพระรัตนตรัย แต่ถ้าท่านพิจารณา ตรวจสอบตัวของท่านเองจริง ๆ ว่า ท่านเป็นผู้ที่มีศีลบริสุทธิ์มากน้อยเพียงไรหรือไม่ ท่านจะเห็นได้ว่า ยังต้องอาศัยการขัดเกลาอีกมากมายเหลือเกิน ทั้งทางกาย ทั้งทางวาจา

อย่างทางกาย การฆ่ามนุษย์ ท่านอาจจะไม่ได้กระทำ หรือยังไม่ได้กระทำ ซึ่งก็แล้วแต่ว่า กิเลสทำให้มีความจำเป็น หรือว่ามีการกระทำเช่นนั้นเกิดขึ้นในการสงคราม หรืออะไรก็แล้วแต่ ก็เป็นเรื่องที่แล้วแต่เหตุปัจจัย เป็นเรื่องของแต่ละบุคคล

พ้นจากการฆ่ามนุษย์มาถึงสัตว์ใหญ่ ท่านก็คงพยายามที่จะละเว้นแล้ว มาถึงสัตว์เล็กสัตว์น้อยเป็นอย่างไร ศีลบริสุทธิ์สมบูรณ์หรือเปล่า เพราะว่าพระอริยเจ้าขั้นพระโสดาบันบุคคล ท่านเป็นผู้ที่ศีล ๕ บริสุทธิ์สมบูรณ์ครบถ้วนทีเดียว เพราะฉะนั้น ก็เป็นเรื่องจริง เป็นชีวิตจริง ที่เมื่อจะดับกิเลสจริง ๆ ก็ต้องมั่นคงในการดับกิเลสด้วยการประพฤติปฏิบัติธรรมให้ยิ่งขึ้น แต่ถ้าขาดการเจริญสติปัฏฐานเสียแล้ว ไม่สามารถจะเป็นไปได้เลย สิ่งที่จะสมบูรณ์ก็สมบูรณ์ไม่ได้ ถ้าขาดการเป็นผู้มีปกติเจริญสติปัฏฐาน เพราะฉะนั้น ศีลและการเจริญสติปัฏฐานจึงเกี่ยวข้องกัน