แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๔๑ ตอนที่ ๔๐๑ – ๔๑๐

ภพนี้ ชาตินี้ นามธรรมและรูปธรรมที่กำลังเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย มีความเป็นอย่างนี้ แต่ชาติหน้าจะรู้ไหมว่า นามธรรมและรูปธรรมอะไรจะเกิดขึ้น มีเหตุมีปัจจัยที่สะสมไป เมื่อควรแก่การที่จะให้เกิดผล คือ นามธรรมใด รูปธรรมใด นามธรรมนั้นรูปธรรมนั้นก็เกิดขึ้น เพราะมีเหตุปัจจัยที่ได้สะสมไปนี่เอง ทำให้เกิดขึ้นเป็นอย่างอื่น ในภพอื่น ในชาติอื่น

เพราะฉะนั้น จะเห็นได้ว่า ชีวิตของแต่ละคนไม่ได้สิ้นสุดเพียงชาตินี้ หรือว่าไม่ได้มีแต่เพียงนามธรรมและรูปธรรมที่อาศัยเหตุปัจจัยเกิดขึ้นปรากฏในชาตินี้เท่านั้น ในชาติอื่นก็เป็นอย่างอื่นต่อไปอีก แต่ที่จะเป็นอย่างอื่นต่อไป ก็เพราะมีปัจจัย คือ การสะสมมา ที่พร้อมจะให้นามธรรมประเภทใด รูปธรรมประเภทใดเกิดในขณะไหน ก็เกิดขึ้นในขณะนั้น

นามธรรมและรูปธรรมที่กำลังเกิดขึ้นกับท่าน ก็เป็นอย่างหนึ่ง นามธรรมและรูปธรรมของบุคคลอื่น ก็เป็นอย่างอื่น ตามเหตุตามปัจจัยที่ได้สะสมมา และชาติหน้าต่อไป ตัวท่านเองก็จะมีนามธรรมและรูปธรรมที่เป็นอย่างอื่นต่อไปอีก ไม่ว่าชีวิตของท่านเอง หรือว่าชีวิตของบุคคลใดในชาตินี้ หรือในชาติต่อไปนั้น ก็เกิดขึ้นเป็นอย่างอื่นบ่อยๆ เพราะอวิชชานั่นเอง