แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๔๕ ตอนที่ ๔๔๑ – ๔๕๐

ดอกไม้ก็ดี ผลไม้ก็ดี ที่มีอยู่ในเมล็ดพืช หรือในลำต้น เมื่อถึงกาลเวลาที่จะปรากฏก็ย่อมปรากฏ เมื่อมีการบำรุง ทำให้เจริญเติบโตขึ้น ปัญญาที่จะรู้ในลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมก็เช่นเดียวกัน

เพราะฉะนั้น การอบรมเจริญสติปัฏฐานเป็นเรื่องที่ละเอียดจริงๆ ซึ่งผู้ที่สำเหนียกสังเกตโดยละเอียดถี่ถ้วนจะรู้ได้ว่า มีเยื่อใยความเป็นตัวตนแอบแฝงอยู่มากหรือน้อย หรือว่าละคลายไปบ้างแล้ว เป็นเรื่องที่จะต้องอดทน เป็นผู้ที่ละเอียด เป็นผู้ที่สำเหนียก สังเกต จนกระทั่งสามารถเป็นปัญญาที่รู้ได้จริงในลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม

เวลานี้ต้นไม้ยังไม่ถึงกาลเวลาที่จะปรากฏดอก ปรากฏผล จะไปเร่งรัดให้เกิดก็ไม่ได้ แต่ถ้ามีปุ๋ย คือ การระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม อบรมเจริญเนืองๆบ่อยๆ ปัญญาก็จะเริ่มปรากฏขึ้น ตั้งแต่น้อยจนกระทั่งถึงคมกล้า สามารถที่จะประจักษ์ในลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมตามความเป็นจริงได้