แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๕๑ ตอนที่ ๕๐๑ – ๕๑๐

สำหรับการอบรมปัญญาที่จะให้รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง ต้องอาศัยการฟัง การพิจารณาไตร่ตรอง ใคร่ครวญ แม้ในหนทางข้อปฏิบัติว่า หนทางอย่างไร อบรมเจริญอย่างไรจึงจะเป็นเหตุให้ความรู้ในลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมค่อย ๆ เกิดขึ้นได้จริง ๆ แต่ที่จะรู้ชัด แทงตลอดในอริยสัจธรรมเป็นพระอริยเจ้าได้โดยรวดเร็วนั้น เป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ ถ้าตราบใดที่ยังไม่รู้ลักษณะของสติและปัญญาว่า สตินั้นเกิดขึ้นระลึกรู้ในลักษณะของสภาพธรรมอย่างไร และปัญญาที่ว่ารู้ในลักษณะของสภาพธรรมนั้น รู้ในลักษณะของสภาพธรรมไหน เช่น ขณะที่กำลังได้ยิน สภาพธรรมที่ได้ยินเป็นของที่มีจริง เมื่อสติจะระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ได้ยิน ก็ต้องให้เป็นการรู้ตรงลักษณะของสภาพธรรมที่ได้ยินจริง ๆ ไม่ใช่การนึกคิดว่า ได้ยินหนอ