แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๕๖ ตอนที่ ๕๕๑ – ๕๖๐

สำหรับผู้ที่มีสติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ท่านจะทราบได้จริงๆ ว่า ที่ท่านเคยคิดเคยเข้าใจว่า ท่านไม่มีกิเลสมาก แต่ยิ่งมีสติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏตามปกติ จะยิ่งเห็นความละเอียดขึ้นๆ ว่า กิเลสมากเหลือเกินในการประดับตบแต่ง มีใครบ้างไหมที่ไม่มี

ยากจริงๆ แต่ถ้าจะเพียรเจริญกุศล โดยขาดสติที่จะระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมซึ่งไม่มีตัวตน ก็ไม่มีหนทางเลย ถึงแม้จะรู้ว่าตัวเองมีกิเลสมาก อย่างผู้ที่พากเพียรดับกิเลสในครั้งที่พระผู้มีพระภาคยังไม่ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ก็มีผู้ที่เห็นกิเลสมาก ทั้งอย่างหยาบ อย่างกลาง และหาทางที่จะขัดเกลาระงับดับกิเลส แต่เมื่อไม่ใช่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็ไม่พบหนทางที่จะอบรมเจริญปัญญาให้รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง เพราะฉะนั้น ท่านเหล่านั้นก็เจริญศีลบ้าง สมาธิบ้าง จนกระทั่งพระผู้มีพระภาคทรงแสดงหนทางที่จะทำให้รู้ชัดในสภาพธรรมตามความเป็นจริง เป็นปัญญาที่คมกล้าขึ้น จนสามารถประจักษ์แจ้งแทงตลอดในความจริงของสภาพธรรมซึ่งไม่เคยรู้ ไม่เคยเห็น ไม่เคยประจักษ์มาก่อน