แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๗๗ ตอนที่ ๗๖๑ – ๗๗๐

จิตเป็นสภาพรู้ เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้ เป็นนามธรรม เพราะฉะนั้น จึงไม่ใช่สี ไม่ใช่เสียง ไม่ใช่กลิ่น ไม่ใช่รส ไม่ใช่แข็งหรืออ่อน ไม่มีอาการของรูปธรรมใด ๆ ปรากฏเลย เพราะรูปธรรมนั้นไม่ใช่สภาพรู้

จิตเป็นสภาพธรรมที่มีจริง เป็นธาตุชนิดหนึ่ง เป็นธรรมชนิดหนึ่ง ซึ่งมีลักษณะรู้อารมณ์ จิตเป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้ แต่ว่าสภาพธรรมแต่ละชนิดซึ่งเกิดขึ้นนั้นไม่สามารถที่จะเกิดขึ้นโดยปราศจากปัจจัยทั้งหลายได้ ในขณะที่จิตแต่ละประเภท แต่ ละดวง หรือแต่ละขณะที่เกิดนั้นจะมีปัจจัย คือ นามธรรมอีกประเภทหนึ่ง ซึ่งได้แก่เจตสิก เป็นสภาพธรรมที่เกิดกับจิต ดับพร้อมจิต แต่ไม่ใช่เป็นใหญ่ในการรู้อารมณ์อย่างจิต ซึ่งเจตสิกนี้มีต่างประเภทออกไปแต่ละชนิด แต่ประเภท รวมทั้งสิ้นมี ๕๒ ประเภท หรือที่ทางธรรมใช้คำว่า ๕๒ ดวง