แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๗๘ ตอนที่ ๗๗๑ – ๗๘๐

ในวันหนึ่งๆ มีใครบ้างที่จะน้อมระลึกถึงสิ่งที่กำลังปรากฏเฉพาะหน้า และรู้ว่าเป็นแต่เพียงสภาพที่เป็นดินเท่านั้นเอง เวลานี้มีสิ่งต่างๆ ที่กำลังปรากฏเฉพาะหน้า เคยน้อมระลึกบ้างไหมว่า แท้ที่จริงแล้วสิ่งที่ปรากฏเฉพาะหน้า ก็เป็นแต่เพียงสภาพที่เป็นดิน แต่ว่ามีรูปร่างสัณฐานต่างๆ เพราะฉะนั้น เวลาที่น้อมระลึกถึงสภาพที่เป็นดินเท่านั้น ย่อมทำให้จิตสงบ แต่ถ้าจะไปจ้องอยู่ที่ปฐวีกสิณ โดยที่ไม่รู้ว่าจ้องเพราะอะไร จิตย่อมไม่สงบ

ไม่มีปฐวีกสิณในที่นี้ เพียงแต่น้อมระลึกถึงสภาพที่เป็นดิน จะรู้ได้ว่าจิตสงบ แต่ว่าถึงมีปฐวีกสิณตั้งอยู่เฉพาะหน้า แต่ไม่น้อมระลึกถึงสภาพที่เป็นดิน จิตก็ย่อมไม่สงบ และดินที่เป็นปฐวีกสิณนี้ ไม่ใช่เฉพาะวงกลมที่ตั้งอยู่ ปฐวีกสิณที่เป็นกัมมัฏฐานจะต้องเป็นการน้อมระลึกถึงธาตุดิน หรือสภาพที่เป็นดินทั้งหมด ไม่ให้มีอะไรปรากฏเลย นอกจากธาตุที่เป็นดิน หรือเป็นสภาพที่เป็นดินเท่านั้น เพราะฉะนั้น ในขณะนั้นจิตจะตรึกนึกถึงแต่ดินซึ่งเป็นเพียงดิน เมื่อเป็นเพียงดินเท่านั้น ก็ไม่ควรที่จะเกิดความยินดียินร้ายในสิ่งที่เป็นดินนั้น