แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๑๑๒ ตอนที่ ๑๑๑๑ – ๑๑๒๐

วันหนึ่งๆ ปัจจัยทั้งนั้น ถ้าสติระลึกก็รู้ แต่ถ้าสติไม่ระลึก ไม่มีทางจะรู้ได้เลยว่า แท้ที่จริงแล้ว คือ จิต เจตสิก รูป ซึ่งต่างเป็นปัจจัยโดยปัจจัยต่างๆ เกิดขึ้นและดับไปเท่านั้นเอง แม้ในขณะนี้เอง เหตุปัจจัยมี อารัมมณปัจจัยมี อนันตรปัจจัยมี สมนันตรปัจจัยมี สหชาตปัจจัยมี อัญญมัญญปัจจัยมี นิสสยปัจจัยมี อุปนิสสยปัจจัยก็มี รู้เมื่อไรก็จริงเมื่อนั้น มีจริงๆ เป็นจริงๆ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล