อกิตติจริยา (ศีลบารมี)

สำหรับศีลบารมี ทุกคนก็คงเข้าใจเรื่องของศีลอยู่แล้ว ข้อความใน

อรรถกถา ขุททกนิกาย จริยาปิฎก อรรถกถาอกิตติจริยาที่ ๑ มีข้อความว่า

ในกาลที่พระผู้มีพระภาคทรงเป็นดาบสชื่อว่า อกิตติ อยู่ในป่าใบหมากเม่านั้น ด้วยเดชแห่งการบำเพ็ญตบะ คือ ด้วยอานุภาพแห่งศีลบารมี

จริงอยู่ศีลท่านเรียกว่า ตบะ เพราะเผาความเศร้าหมองอันเกิดแต่ทุจริต หรือเพราะอานุภาพแห่งเนกขัมมบารมี และวิริยบารมี เพราะแม้บารมีเหล่านั้น ท่านก็เรียกว่า ตบะ เพราะเผาความเศร้าหมองคือตัณหา และความเกียจคร้าน

ถ้าศึกษาเรื่องของบารมีจะเห็นได้ว่า บารมีทั้ง ๑๐ เป็นปัจจัยเกื้อกูลกัน ทุกบารมี แม้แต่ในสมัยที่พระผู้มีพระภาคทรงเป็นดาบสชื่อ อกิตติ ก็มีศีลบารมี พร้อมทั้งบารมีอื่น คือ เนกขัมมะ และวิริยบารมี

ในพระชาติที่เป็นอกิตติดาบสนั้น ท่านอกิตติดาบสสร้างบรรณศาลา อาศัยต้นหมากเม่าใหญ่ต้นหนึ่ง ในกาลที่ต้นไม้นั้นมีผลก็บริโภคผลไม้นั้น เมื่อยัง ไม่มีผล ก็บริโภคใบไม้ชงน้ำ และยังกาลเวลาให้น้อมไปด้วยฌานสมาบัติ

ต้องเป็นผู้ที่มีวิริยบารมีด้วย ที่จะมีความเป็นอยู่อย่างนี้ได้

ท่านอกิตติดาบสแสวงหาใบหมากเม่าเพื่อบริโภคเพียงวันละครั้งเดียวเพราะเห็นว่า การแสวงหาอาหารบริโภควันละ ๒ ครั้ง ไม่เป็นการขัดเกลากิเลส

นี่ต้องเป็นขันติบารมี ที่จะไม่เป็นไปตามกำลังของความต้องการในอาหาร

ความประพฤติของท่านทำให้ท้าวสักกะจอมเทพเกิดความสงสัยว่า ที่ท่านอกิตติดาบสมีความประพฤติทางกาย วาจา และใจ บริสุทธิ์ สะอาด ไม่อาลัยในชีวิต บริโภคใบหมากเม่าชงน้ำ เป็นตบะที่ทำได้ยากอย่างนี้ เพื่ออะไรหนอ

ที่มา ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1859

คนเราทุกคนควรจะรู้จุดประสงค์ของการทำทุกอย่าง แม้แต่ผู้ที่จะรักษาศีล ก็ควรรู้ว่าเพื่ออะไร แม้แต่ผู้ที่จะละคลายความติดในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ ก็ควรรู้ว่าเพื่ออะไร ไม่ใช่เพียงทำไปโดยไม่มีจุดหมาย เพราะฉะนั้น เมื่อท้าวสักกะเห็นอย่างนี้ ท่านก็เกิดความสงสัยว่า อะไรทำให้อกิตติดาบส มีความประพฤติเช่นนี้

ท้าวสักกะจอมเทพคิดว่า หรือว่าท่านอกิตติดาบสทำอย่างนี้ เพื่อปรารถนาจะเป็นท้าวสักกะจอมเทพ

คือ แล้วแต่ใจของใครที่จะคิด ในเมื่อท่านเป็นท้าวสักกะจอมเทพท่านก็คิดว่า ที่ท่านอกิตติดาบสประพฤติอย่างนี้ อาจเป็นเพราะปรารถนาที่จะเป็นท้าวสักกะ จอมเทพ

ท้าวสักกะทรงแปลงเพศเป็นพราหมณ์ เข้าไปหาอกิตติดาบสด้วยคิดว่า ถ้าอกิตติดาบสปรารถนาจะเป็นท้าวสักกะ ก็จะให้ใบหมากเม่าชงน้ำแก่พระองค์ แต่ถ้าไม่ปรารถนาก็จะไม่ให้

คิดว่าถ้าปรารถนาเป็นท้าวสักกะ ก็คงจะบำเพ็ญทานอย่างยิ่ง เพราะฉะนั้น เมื่อปรารถนาอย่างนั้น ก็คงจะให้ใบหมากเม่าชงน้ำแก่พระองค์ แต่ถ้าไม่ปรารถนา ก็คงจะไม่ให้

เมื่อท่านอกิตติดาบสเห็นพราหมณ์นั้นมีความต้องการด้วยอาหาร ก็ได้เอา ใบหมากเม่าชงน้ำนั้นให้พราหมณ์นั้นไปจนหมด แม้ในวันที่ ๒ แม้ในวันที่ ๓ ก็เช่นเดียวกัน

แสดงให้เห็นว่า ทั้งทานบารมี ศีลบารมี เนกขัมมบารมี ขันติบารมี วิริยบารมี สัจจบารมี คือ ความจริงใจที่จะบำเพ็ญกุศลเพื่อพระโพธิญาณ อธิษฐานบารมี ความไม่หวั่นไหว ต้องเกี่ยวเนื่องกัน และเป็นปัจจัยเกื้อกูลกันด้วย เพราะว่าท่านอกิตติดาบสไม่หวั่นไหวในการที่จะให้ใบหมากเม่าชงน้ำจนหมดทั้ง ๓ วัน แสดงถึงความมั่นคงที่จะไม่หวั่นไหวไปด้วยความตระหนี่

ไม่อาลัยแม้ชีวิต คือ ไม่อาลัยแม้แต่น้อยด้วยความโลภ

นี่คือสัจจบารมี

และชื่อว่าเมตตาบารมี ด้วยอัธยาศัยเกื้อกูลในสรรพสัตว์ทั้งหลาย ชื่อว่าอุเบกขาบารมี เพราะว่าถึงความเป็นกลางไม่เดือดร้อนในความผิดปกติที่สัตว์ และสังขารกระทำแล้ว

คิดดู มาขอได้ถึง ๓ วันติดๆ กัน ซึ่งท่านอกิตติดาบสก็ให้ไปโดย ไม่หวั่นไหวเลย ไม่ว่าผู้ขอจะเป็นใคร

ชื่อว่าปัญญาบารมี ได้แก่ ปัญญาอันเป็นความรู้ในหนทางที่เกิดพร้อมกับจิต และปัญญาให้สำเร็จความประพฤติในการขัดเกลากิเลสอย่างยิ่ง เพราะรู้ ธรรมเป็นอุปการะ และไม่เป็นอุปการะแก่บารมีเหล่านั้น และละธรรมอันไม่เป็นอุปการะเสีย มุ่งประพฤติอยู่ในธรรมอันเป็นอุปการะ

เมื่อท้าวสักกะทรงทราบอัธยาศัยของท่านอกิตติดาบสแล้ว ก็ได้ประทานพร ซึ่งพระโพธิสัตว์คือท่านอกิตติดาบสก็ได้แสดงธรรมโดยหัวข้อของการรับพร ตามข้อความใน อกิตติจริยาที่ ๑ ซึ่งมีข้อความว่า

ท้าวสักกะผู้เป็นภูตบดีทอดพระเนตรเห็นท่านอกิตติดาบสพักสำราญอยู่ จึงถามว่า

ข้าแต่มหาพรหม พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรจึงอยู่ผู้เดียวในฤดูร้อน

เป็นการซักถามถึงความจริงใจของผู้ที่ประพฤติธรรมอย่างสูง จนกระทั่งแม้ ท้าวสักกะก็ยังเรียกว่า มหาพรหม

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกรินทรเทพ ความเกิดใหม่เป็นทุกข์ การแตกทำลายแห่งสรีระ เป็นทุกข์ การตายด้วยความหลงเป็นทุกข์ เพราะฉะนั้น อาตมาจึงอยู่ผู้เดียว

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสปะ เมื่อพระคุณเจ้ากล่าวคำสุภาษิตอันสมควรนี้แล้ว พระคุณเจ้าปรารถนาอะไร ข้าพเจ้าจะให้พรนั้นแก่ท่าน

เป็นเรื่องของพร ซึ่งบางท่านอาจจะสงสัยว่า ให้ได้หรือ แต่ความจริงแล้ว เป็นการแสดงความตั้งมั่นในการเจริญกุศลของผู้ที่ปรารถนาพร ซึ่งพรที่ ท่านอกิตติดาบสปรารถนาก็เป็นไปในธรรมทั้งสิ้น ซึ่งแสดงถึงสภาพธรรมที่เป็นบารมี

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะผู้เป็นจอมเทพทั้งหลาย หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจง ให้พรดังนี้ คนทั้งหลายได้บุตร ภรรยา ทรัพย์สมบัติ และของเป็นที่รักด้วย ความโลภใดแล้วไม่เดือดร้อน ขอความโลภนั้นไม่พึงอยู่ในอาตมาเลย

นี่เป็นความละเอียดของจิตใจที่จะรู้ว่า ไม่ปรารถนาแม้ความโลภในสิ่งที่ไม่ทำให้เดือดร้อน ซึ่งผู้ที่ยังไม่มีความมั่นคงที่จะบำเพ็ญบารมี ก็ยังเห็นว่า ความโลภ เป็นสิ่งที่ทำให้ชีวิตมีความสะดวกสบาย มีความสุข เมื่อไม่ได้ทำให้ใครเดือดร้อน ก็คงจะไม่เป็นอันตรายอะไร แต่แม้กระนั้นท่านอกิตติดาบสก็กล่าวว่า คนทั้งหลาย ได้บุตร ภรรยา ทรัพย์สมบัติ และของเป็นที่รักด้วยความโลภใดแล้วไม่เดือดร้อน ขอความโลภนั้นไม่พึงอยู่ในอาตมาเลย นี่เป็นความมั่นคงที่เป็นบารมี

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ เมื่อพระคุณเจ้ากล่าวดีแล้ว ฯลฯ พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรอีก

ท่านผู้ฟังปรารถนาพรที่จะได้เจริญกุศลให้มั่นคงยิ่งขึ้นต่อไปเหมือนอย่างที่ ท่านอกิตติดาบสปรารถนาหรือไม่ เพราะว่าเพียงเท่านี้ไม่พอ เพราะฉะนั้น พรที่ ท่านอกิตติดาบสปรารถนาซึ่งแสดงถึงสภาพธรรมที่เป็นบารมีต่อไป ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะผู้เป็นจอมเทพทั้งหลาย หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจง ให้พรดังนี้ นา ไร่ ทอง โค ม้า ทาส และบุรุษ ย่อมเสื่อมไปด้วยโทษใด โทษนั้น ไม่พึงอยู่ในอาตมาเลย

การที่ทรัพย์สมบัติทั้งหลายจะเสื่อมไปก็ด้วยอกุศลกรรม เป็นผลของกรรมที่ได้กระทำแล้ว เป็นผลของกรรมของท่านเอง ถ้าไม่เป็นผลของอกุศลกรรมแล้ว นา ไร่ ทอง โค ม้า ทาส บุรุษก็จะไม่เสื่อมไป เพราะฉะนั้น เมื่อมีการเสื่อมในลาภ ในสมบัติต่างๆ ก็คือผลของอกุศลกรรมนั่นเอง ท่านอกิตติดาบสจึงกล่าวว่า นา ไร่ ทอง โค ม้า ทาส และบุรุษ ย่อมเสื่อมไปด้วยโทษใด โทษนั้นไม่พึงอยู่ ในอาตมาเลย คือ ไม่พึง ไม่ควรที่จะให้เกิดอกุศลกรรมใดๆ ที่จะเป็นเหตุให้มี ความเสื่อมต่างๆ เหล่านี้

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรอีก

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะ หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจงให้พรดังนี้ บุคคลไม่พึงเห็น ไม่พึงได้ยินคนพาล ไม่พึงอยู่ร่วมด้วยคนพาล ไม่พึงกระทำ และไม่พึงชอบใจในการสนทนาปราศรัยด้วยคนพาล

ทั้งขอให้ไม่พึงเห็น นอกจากไม่พึงเห็นแล้ว ยังไม่พึงได้ยินคนพาล ไม่พึงอยู่ ร่วมด้วยคนพาล ไม่พึงกระทำ และไม่พึงชอบใจการสนทนาปราศรัยด้วยคนพาล

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ เพราะอะไรท่านจึงไม่ชอบคนพาล ขอจงบอกเหตุ เพราะเหตุใดพระคุณเจ้าจึงไม่ปรารถนาที่จะเห็นคนพาล

เนกขัมมบารมีจะต้องมีจากการพิจารณาธรรมเหล่านี้ด้วย เพราะถ้าคบคนพาลก็ไม่สามารถมีเนกขัมมบารมีได้ เพราะฉะนั้น เบื้องต้นของการที่จะเข้าใจ แม้เนกขัมมบารมี จะต้องเข้าใจแม้บารมีอื่นๆ ด้วย เพราะท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ เพราะอะไรท่านจึงไม่ชอบคนพาล ขอจงบอกเถิด เพราะอะไรพระคุณเจ้าจึงไม่ปรารถนาที่จะเห็นคนพาล

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

คนพาลย่อมแนะนำสิ่งไม่ควรแนะนำ ย่อมขวนขวายในกิจอันไม่ใช่ธุระ คนพาลแนะนำให้ดีได้ยาก พูดดีหวังจะให้เขาเป็นคนประเสริฐกลับโกรธ คนพาลนั้น ไม่รู้วินัย การไม่เห็นคนพาลได้เป็นความดี

แสดงให้เห็นว่า ยากที่จะอนุเคราะห์หรือเกื้อกูลคนพาล เพราะว่า แนะนำให้ดีได้ยาก หวังจะให้เขาเป็นคนประเสริฐก็กลับโกรธ การไม่เห็นคนพาลได้เป็นความดี

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรอีก

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะจอมเทพ หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจงให้พรดังนี้ บุคคลพึงเห็นนักปราชญ์ พึงฟังนักปราชญ์ พึงอยู่ร่วมกับนักปราชญ์ พึงกระทำ และพึงชอบใจการสนทนาปราศรัยกับนักปราชญ์

น่าสงสัยไหมว่า ทำไม ซึ่งท้าวสักกะก็ตรัสถามเพื่อความกระจ่าง สำหรับ ผู้ที่ต้องการความละเอียด หรือความเข้าใจ คือ เพื่อประโยชน์กับผู้ที่จะศึกษา พระธรรมนั่นเอง

ท้าวสักกะตรัสว่า

ข้าแต่ท่านกัสสปะ เพราะอะไรท่านจึงชอบใจนักปราชญ์ ขอจงบอกเหตุนั้น เพราะเหตุใดพระคุณเจ้าจึงปรารถนาจะเห็นนักปราชญ์

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

นักปราชญ์แนะนำสิ่งที่ควรแนะนำ ไม่ขวนขวายในกิจที่ไม่ใช่ธุระ นักปราชญ์แนะนำได้ง่าย พูดหวังจะให้ดีก็ไม่โกรธ นักปราชญ์ย่อมรู้จักวินัย การสมาคมกับนักปราชญ์เป็นความดี

อย่าเพียงหวังที่จะเห็นนักปราชญ์ แต่ต้องทำตามนักปราชญ์ด้วยเพื่อความ เป็นปราชญ์ของท่านเอง เพราะว่า นักปราชญ์แนะนำสิ่งที่ควรแนะนำ มีสิ่งใดที่จะ เป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น ท่านก็แนะนำด้วยความหวังดี เมื่อแนะนำในสิ่งที่ดี ก็เป็นนักปราชญ์ ไม่ขวนขวายในกิจที่ไม่ใช่ธุระ นักปราชญ์แนะนำได้ง่าย เวลาที่ ใครแนะนำท่าน ท่านก็พร้อมที่จะรับพิจารณา และประพฤติปฏิบัติตาม เพราะ เห็นประโยชน์ในสิ่งที่ผู้นั้นแนะนำ พูดหวังจะให้ดีก็ไม่โกรธ นี่ก็คือนักปราชญ์ นักปราชญ์ย่อมรู้จักวินัย การสมาคมกับนักปราชญ์เป็นความดี

ท้าวสักกะตรัสว่า

พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรอีก

เพื่อที่จะได้ทราบว่า การที่เป็นคนดี การที่จะอบรมเจริญบารมี จะต้องอาศัยธรรมอะไรอีกซึ่งจะต้องอบรมต่อไป

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะผู้เป็นจอมเทพ หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจงให้พรดังนี้ เมื่อราตรีหมดไป ดวงอาทิตย์ขึ้นเป็นเจ้าโลก ของบริโภคอันเป็นทิพย์พึงปรากฏ ผู้ขอพึงเป็นผู้มีศีล เมื่ออาตมาให้ของบริโภคไม่หมดสิ้นไป ครั้นให้แล้วอาตมา ไม่พึงเดือดร้อน เมื่อให้จิตพึงผ่องใส ท่านท้าวสักกะขอจงให้พรนี้เถิด

ท้าวสักกะตรัสว่า

พระคุณเจ้าปรารถนาอะไรอีก

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

ท่านท้าวสักกะผู้เป็นจอมเทพ หากท่านจะให้พรแก่อาตมา ขอจงให้พรดังนี้ ท่านไม่พึงกลับมาหาอาตมาอีก ท่านท้าวสักกะขอจงให้พรนี้เถิด

นี่เป็นพรสุดท้ายที่ท่านอกิตติดาบสขอ ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความไม่ประมาท ในอกุศลที่ยังมี ท้าวสักกะก็แปลกใจมาก เพราะว่าทุกคนปรารถนาที่จะเห็นเทพบุตร และเทพธิดานางฟ้าต่างๆ บางท่านก็ถึงกับเจริญกุศลธรรม ความสงบ เพื่อที่จะ เห็นเทพ แต่สำหรับท่านอกิตติดาบส พรสุดท้ายที่ท่านขอ คือ ท่านไม่พึงกลับมาหา อาตมาอีก ท่านท้าวสักกะขอจงให้พรนี้เถิด

ท้าวสักกะตรัสว่า

นรชาติหญิงชายทั้งหลายปรารถนาจะเห็นด้วยการประพฤติพรตเป็นอันมาก อะไรจะเป็นภัยในการเห็นข้าพเจ้า

เห็นเทวดานี่เป็นภัย แต่อาจจะไม่ทราบถ้าอยากจะเห็น

ท่านอกิตติดาบสกล่าวว่า

อาตมาเห็นท่านผู้มีวรรณะของเทพเช่นนั้น ผู้ล้วนแล้วไปด้วยความสุขสมบูรณ์ในกาม ก็พึงประมาท หลงลืมซึ่งตบะ นี้เป็นภัยในการเห็นท่าน

ลำดับนั้นท้าวสักกะตรัสว่า

ดีแล้ว พระคุณเจ้า ตั้งแต่บัดนี้ไป ข้าพเจ้าจะไม่มาหาพระคุณเจ้าอีกแล้ว

ทรงกราบพระดาบสนั้น แล้วเสด็จกลับไป

พระโพธิสัตว์อยู่ ณ ที่นั้นตลอดชีวิต เมื่อสิ้นอายุก็บังเกิดในพรหมโลก ในครั้งนั้น ท่านพระอนุรุทธเถระเป็นท้าวสักกะ พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นอกิตติดาบส

---

ที่มา ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1860