อกุศลธรรม ๙ กอง แผ่นที่ 2 ตอนที่ 7
ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้น แสดงให้เห็นว่า โลภมูลจิต โดยประเภทมี ๘ ดวงจริง แยกเป็นโลภมูลจิตทิฏฐิคตสัมปยุตต์ ๔ ดวง พระโสดาบันดับแล้ว แต่โลภมูลจิตทิฏฐิคตวิปปยุตต์ซึ่งไม่ประกอบด้วยทิฏฐิเจตสิก พระสกทาคามีดับส่วนหยาบ พระอนาคามีดับส่วนที่ยินดีพอใจในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ พระอรหันต์ดับส่วนที่ยินดีพอใจในภพในขันธ์ นี่สำหรับโลภมูลจิต ทิฏฐิคตวิปปยุตต์ ๔ ดวง เพราะฉะนั้น ควรพิจารณาอกุศลธรรมจำพวกอื่นๆ โดย นัยเดียวกันด้วย
ผู้ฟัง โดยสรุป อกุศลธรรมใดทำให้ไปสู่อบายภูมิ พระโสดาบันละได้หมด
ท่านอาจารย์ ใช่ นอกจากนั้น ถ้าข้อความใดตรงกันก็ไม่มีปัญหา แต่ถ้าข้อความใดซึ่งต่างกัน ก็ควรจะวินิจฉัยโดยนัยนี้
แต่อย่างไรก็ตาม ควรจะต้องพิจารณาลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ เพราะว่าการศึกษาพระธรรมทั้งหมด อย่าให้เป็นเพียงสิ่งซึ่งอยู่ในตำรา หรือว่าทำให้เกิดความข้องใจที่จะตัดสิน โดยที่ขณะนั้นสติไม่ได้ระลึกลักษณะของสภาพที่กำลังใคร่ครวญหรือว่ากำลังสงสัยกำลังเคลือบแคลง เพราะว่าหนทางเดียวที่จะดับกิเลสได้จริงๆ ไม่ใช่โดยการคิดค้น สิ่งซึ่งไม่สามารถเข้าใจได้โดยปัญญาของตนเอง แต่จะดับกิเลสได้โดยสติระลึกลักษณะของสภาพที่ไม่ใช่ตัวตนในขณะนั้น
เพราะฉะนั้น การศึกษาปริยัติธรรมทั้งหมด ต้องเพื่อจุดประสงค์ คือ ให้สติระลึกลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ มิฉะนั้นจะหลงเพลินไปกับการคิดค้น และแสวงหาสิ่งซึ่งอาจจะตัดสินไม่ได้ พร้อมกันนั้นสติก็ไม่ระลึกลักษณะสภาพของธรรมที่กำลังปรากฏ
อย่างข้อความใน คัมภีร์ปุคคลบัญญัติ ที่กล่าวถึงพระโสดาบันที่เป็น เอกพิชีบุคคล มีข้อความว่า
อนึ่ง พระโสดาบันบางองค์มีอัชฌาสัยในวัฏฏะ เป็นผู้ยินดีในวัฏฏะ ย่อมท่องเที่ยวไปในวัฏฏะบ่อยๆ นั่นเทียว ปรากฏอยู่ ก็ชนเหล่านี้มีประมาณเท่านี้ คืออนาถบิณฑิกเศรษฐี ๑ วิสาขาอุบาสิกา ๑ จูลรถเทวบุตร ๑ มหารถเทวบุตร ๑ อเนกวรรณเทวบุตร ๑ ท้าวสักกเทวราช ๑ นาคทัตตเทวบุตร ๑
แต่ลองพิจารณาดูจริงๆ ขณะนี้ท่านวิสาขามิคารมาตาอยู่ในสวรรค์ชั้นนิมมานรดี และท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีอยู่ในสวรรค์ชั้นดุสิต ท่านไม่จำเป็นต้องย้อนกลับไปสู่ชั้นจาตุมหาราชิกา และชั้นดาวดึงส์เลย เพราะฉะนั้น ที่ว่าเกิดในเทวโลกบ่อยๆ ก็เป็นไปได้ที่ว่า ชำระจิตให้สะอาดในเทวโลกนั้นแหละ และภพสุดท้ายจึงตั้งอยู่ในอกนิฏฐภพ คือ สุทธาวาสชั้นสูงสุด ซึ่งเป็นภูมิของพระอนาคามีที่ได้ ปัญจมฌาน แต่เทียบดู ท่านก็จะเกิด และก็เกิด และก็เกิด ๗ ชาติ ก็ย่อมจะอยู่ในอกนิฏฐภพได้ เพราะว่าขณะนี้ท่านวิสาขามิคารมาตาก็อยู่ในสวรรค์ชั้นนิมมานรดี
ถ้าอยู่ในชั้นนิมมานรดี ยังอยากไปอยู่ในชั้นจาตุมหาราชิกาไหม แต่ว่า ภูมิสูงขึ้นไปย่อมเป็นที่ปรารถนาเป็นที่ยินดีได้ เช่น พรหมโลก เพราะฉะนั้น ท่านก็ชำระจิตให้สะอาดในเทวโลกนั้นแหละ และเกิดในพรหมโลก ถึงปัญจมฌานก็เกิด ในสุทธาวาสภูมิ จนกระทั่งภพสุดท้ายก็อยู่ในอกนิฏฐภพได้
เพราะฉะนั้น การศึกษาพระไตรปิฎก บางแห่งจะมีข้อความที่ยกเว้นเฉพาะ สัตว์บุคคลบางประเภทบางจำพวก เช่น มนุษย์ มีกำเนิดโดยเป็นโอปปาติกะกำเนิดได้ คือ เกิดเป็นตัวครบได้ทันที ไม่ต้องอยู่ในครรภ์ก็มี แต่ไม่ใช่ในสมัยนี้ เป็นสมัยปฐมกัป ตอนที่เริ่มมีโลกขึ้นใหม่ๆ ในขณะนั้นจะไม่มีสัตว์ที่เกิดในครรภ์ เพราะฉะนั้น จะต้องพิจารณาเทียบเคียงโดยกาลสมัย และโดยการยกเว้นเป็นแต่ละบุคคลด้วย ตามที่ได้แสดงไว้ว่า กำเนิดมนุษย์ไม่ได้มีแต่เฉพาะในครรภ์เท่านั้น แต่ยุคนี้สมัยนี้ก็เป็น อีกเรื่องหนึ่ง ไม่ใช่ในสมัยปฐมกัป
ผู้ฟัง เท่าที่จำได้ พระโสดาบันละสังโยชน์ได้ ๓ คือ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส ส่วนพระสกทาคามีก็ละได้ ๓ นี้ และทำราคะ โทสะ โมหะให้ เบาบางลง ไม่ทราบว่าทำอะไรบ้าง
ท่านอาจารย์ ข้อความใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มีว่า กามาสวะส่วนหยาบ ภวาสวะ อวิชชาสวะ อันตั้งอยู่ร่วมกันกับกามาสวะนั้น ย่อมสิ้นไปด้วยสกทาคามิมรรค
คือ ความยินดี พอใจในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะส่วนหยาบ พระสกทาคามีก็ละด้วย
สำหรับอกุศลเจตสิก ๑๔ ดวง ต้องจำแนกออกเป็น ๙ จำพวก และแสดงว่า แต่ละจำพวก มรรคใดละกิเลสใดบ้าง อกุศลธรรมใดบ้าง
ถ้าโดยนัยของสังโยชน์ ๑๐ พระโสดาบันบุคคลละสักกายทิฏฐิ ๑ วิจิกิจฉา ๑ สีลัพพตปรามาส ๑ แต่อย่าลืมว่าจะต้องละกิเลสอื่นๆ อกุศลธรรมอื่นๆ อันเป็นเหตุให้ไปสู่อบายด้วย เพราะข้อความโดยตรงใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ญาณกถา แสดงไว้กว้าง ไม่ได้จำแนกออกเป็นอกุศลจำพวกต่างๆ แต่แสดงไว้ว่า ทิฏฐาสวะทั้งสิ้น ทั้งหมดเลย พร้อมทั้งกามาสวะ ภวาสวะ อวิชชาสวะ อันเป็นเหตุให้ไปสู่อบาย ย่อมสิ้นไปด้วยโสตาปัตติมรรค เพราะฉะนั้น ก็ใช้ข้อความนี้กับอกุศลธรรมจำพวกอื่นๆ ได้ แม้ว่าจะไม่ใช่ประเภทของอาสวะ แต่ต้องเป็นโดย นัยเดียวกัน
สำหรับพระสกทาคามีดับกามาสวะส่วนหยาบ และภวาสวะ อวิชชาสวะ อันตั้งอยู่ร่วมกันกับกามาสวะส่วนหยาบนั้น ย่อมสิ้นไปด้วยสกทาคามิมรรค
ข้อความใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค แสดงไว้กว้าง ซึ่งจะใช้ประกอบวินิจฉัยในการที่มรรคจิตจะดับอกุศลธรรมจำพวกอื่นๆ ได้
ผู้ฟัง อาจารย์ช่วยอธิบายกามาสวะ ภวาสวะ อวิชชาสวะส่วนหยาบ ความหมายเป็นอย่างไร
ท่านอาจารย์ แม้ว่าจะไม่ใช่ส่วนที่ไปสู่อบาย แต่ก็ยังหยาบ มองเห็นได้ว่าเป็นความรุนแรงของความต้องการที่เป็นไปกับโลภะ อาจจะเป็นสิ่งที่น่ารังเกียจ แต่ไม่ใช่ ทุจริตกรรม มีไหม ความประพฤติที่ไม่สมควรต่างๆ ที่เกิดเพราะความยินดีพอใจ ในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะอย่างหยาบ ไม่ถึงขั้นทำทุจริตกรรม แต่เป็นที่รังเกียจของทุกคนที่รู้ นั่นเป็นกามาสวะส่วนหยาบ ซึ่งสิ้นไปด้วยสกทามิมรรค
แต่สำหรับพระอนาคามีบุคคล ไม่มีความยินดีพอใจในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ แม้อย่างละเอียด เพราะว่ากามาสวะทั้งสิ้น ทั้งหมด ทุกอย่าง และภวาสวะ อวิชชาสวะ อันตั้งอยู่ร่วมกันกับกามาสวะนั้น ย่อมสิ้นไปด้วยอนาคามิมรรค แต่ว่าสำหรับความยินดีพอใจในภพ และอวิชชาสวะนั้น ย่อมสิ้นไปด้วยอรหัตตมรรค
การวินิจฉัยเรื่องของอกุศล จะต้องอาศัยข้อความในพระไตรปิฎก อย่างในเรื่องของความตระหนี่ ข้อความใน ขุททกนิกาย มหานิทเทส คุหัฏฐกสุตตนิทเทสที่ ๒ ข้อ ๔๒ แสดงลักษณะของความตระหนี่ว่า
ผู้มีความตระหนี่ชื่อว่าผู้ตกต่ำอย่างไร ความตระหนี่ ๕ ประการ คือ ความตระหนี่ที่อยู่ ความตระหนี่สกุล ความตระหนี่ลาภ ความตระหนี่วรรณะ ความตระหนี่ธรรม ความตระหนี่เห็นปานนี้ อาการตระหนี่ ความเป็นผู้ประพฤติตระหนี่ ความเป็นผู้ปรารถนาต่างๆ ความเหนียวแน่น ความเป็นผู้มีจิตหดหู่ เจ็บร้อนในการให้ ความที่จิตอันใครๆ ไม่เชื่อถือได้ในการให้ นี้เรียกว่าความตระหนี่
อีกอย่างหนึ่ง ความตระหนี่ขันธ์ก็ดี ความตระหนี่ธาตุก็ดี ความตระหนี่อายตนะก็ดี นี้เรียกว่าความตระหนี่ ความมุ่งจะเอาก็เรียกว่าความตระหนี่ นี้ชื่อว่า ความตระหนี่ ชนผู้ประกอบด้วยความตระหนี่ ไม่รู้จักถ้อยคำที่ยาจกกล่าว ประมาทอยู่แล้ว ผู้มีความตระหนี่อย่างนี้ ชื่อว่าผู้ตกต่ำ
ผู้ตกต่ำ คือ ผู้ที่ไปต่ำ คือ ไปสู่นรกบ้าง ดิรัจฉานกำเนิดบ้าง เปรตวิสัยบ้าง
พิจารณาลักษณะของความตระหนี่ได้ในวันหนึ่งๆ ว่า ผู้ที่ประพฤติตระหนี่ เหนียวแน่น เป็นผู้ที่มีจิตหดหู่ เจ็บร้อนในการให้ ไม่มีความสุขเลยในการที่จะให้ สิ่งหนึ่งสิ่งใด หรือ ความที่จิตอันใครๆ ไม่เชื่อถือได้ในการให้ เพราะบอกว่าจะให้ แต่ ก็ไม่ให้ นั่นเป็นลักษณะของความตระหนี่
บางคนกล่าวว่า ให้ช่วยติดต่อกับพระภิกษุรูปหนึ่งเพื่อที่จะถวายปัจจัยท่าน เป็นประจำ แต่ว่าศรัทธาทั้งหลาย แม้เพียงก้าวเดียวก็เปลี่ยนได้ เพราะฉะนั้น ต้องพิจารณายับยั้งชั่งใจพอสมควรเพื่อที่จะดูศรัทธาของผู้นั้นว่า มั่นคงจริงหรือเปล่า เพราะว่าเมื่อได้พบกันอีกครั้งหนึ่ง ก็ไม่ได้พูดถึงเรื่องนั้นอีกเลย เพราะฉะนั้น การเป็น ผู้ติดต่อเรื่องหนึ่งเรื่องใดให้แก่พระภิกษุรูปหนึ่งรูปใด จะต้องพิจารณาจิตของผู้ที่ให้ว่า เป็นผู้ที่ตระหนี่หรือไม่ ต้องเป็นผู้ที่รอบคอบ เพราะถ้าคนอื่นขอให้รับภาระติดต่อ แต่ ไม่บริจาคเลย ก็เกิดผลเสีย เนื่องจากได้ติดต่อกราบเรียนท่านไว้แล้ว เพราะฉะนั้น ไม่ควรจะติดต่อจนกว่าจะแน่ใจจริงๆ ว่า ผู้นั้นมีศรัทธาที่มั่นคง
ผู้ฟัง เวลาที่ขอทานมาขอ อยากจะให้ แต่เมื่อเห็นสภาพของเขาแล้วก็ไม่ให้ อย่างนี้จะเป็นตระหนี่หรือเปล่า
ท่านอาจารย์ เพราะอะไรจึงไม่ให้
ผู้ฟัง เพราะว่าเขายังมีความสามารถที่จะประกอบอาชีพได้ แต่มาขอทาน ในขณะนั้นเกิดความตระหนี่หรือเปล่า
ท่านอาจารย์ แล้วแต่จิต คือ ไม่ใช่จะต้องให้เสมอไป ต้องมีเหตุผลแม้แต่ในการให้
ที่มา ...
