ปกิณณกธรรม ตอนที่ 1252

ปกิณณกธรรม ตอนที่ ๑๒๕๒

สนทนาธรรม ที่ หอศิลป์

วันที่ ๑๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๑

อ.วิชัย คำถามแรกที่จะกราบเรียนท่านอาจารย์ คือว่าความสำคัญของพุทธศาสนาคืออย่างไร

ท่านอาจารย์ ได้ยินคำว่าพระพุทธศาสนาต้องรู้จัก มิฉะนั้นแล้วเราก็เพียงแต่พูดคำว่าพุทธศาสนา พุทธคือรู้หรือปัญญา ที่รู้แจ้งทุกสิ่งทุกอย่าง ไม่มีสิ่งใดเลยที่ปัญญาระดับ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะไม่รู้ ไม่ว่าจะเป็นโลกไหนทั้งสิ้นในสากลจักรวาล ถ้าไม่สามารถที่จะรู้ความจริงถึงที่สุดของทุกอย่าง ก็จะไม่ได้รับพระนามว่าพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะฉะนั้นชื่อนี้เป็นที่เคารพสูงสุด ของทุกท่านใช่ไหม เคารพใครสูงสุดในชีวิต ต้องเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แต่ว่าถ้าเราจะเคารพโดยที่เราไม่รู้เลยว่าพระองค์ตรัสรู้อะไร และทรงแสดงความจริงเหนือบุคคลใดทั้งสิ้น คำของพระองค์ไม่เหมือนคำของใครทั้งนั้นเป็นคำใหม่ ถ้าเกิดมาไม่ได้ฟังคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็จะพูดคำที่ไม่รู้จักเลยตลอดชีวิต ตั้งแต่เกิดจนตาย ทุกคำฟังแล้วน่าอัศจรรย์ เหลือเชื่อแต่ว่าได้เข้าใจแม้แต่แต่ละคำที่พระองค์ตรัส ก็จะรู้ความเป็นพระอรหันต์สัมมาสัมพุทธเจ้า จากความเข้าใจที่เกิดจากการได้ฟัง เพราะฉะนั้นคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่ใช่เพียงผ่านหู เพราะว่าเป็นคำของผู้ที่ทรงตรัสรู้ พระองค์ตรัสคำใดด้วยพระปัญญา ถึงระดับที่เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แต่คนฟังฟังแล้ว ปัญญาระดับไหน เทียบไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงเป็นที่เคารพสูงสุด สำหรับผู้ที่มีโอกาสได้เข้าใจคำของพระองค์

ด้วยเหตุนี้พุทธบริษัท ต้องรู้ความละเอียดลึกซึ้งของแต่ละคำที่พระองค์ได้ตรัสไว้ดีแล้ว ไม่ประมาทที่จะคิดเอง หรือคิดว่าเราสามารถที่จะเปลี่ยนแปลง คำที่พระองค์ตรัสไว้ดีแล้วได้ เราเป็นใคร พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเป็นใคร ระดับปัญญาของผู้ที่ไม่เข้าใจคำ แม้แต่คำว่าธรรมที่พระองค์ตรัสกับผู้ที่ได้ทรงตรัสรู้ความจริง และทรงแสดงธรรมไว้ ๔๕ พรรษา ทุกคำต้องศึกษาด้วยความเคารพ ด้วยความละเอียด ด้วยความลึกซึ้งอย่างยิ่ง จึงสามารถที่จะเข้าถึงพระคุณ ที่พระองค์ทรงพระมหากรุณาตรัสคำเหล่านั้น เพื่อที่จะให้ผู้ที่มีโอกาสได้ยินได้ฟังได้เข้าใจ เพราะฉะนั้นแต่ละคำ ประมาทไม่ได้เลย คิดว่าเราจะอ่านพระไตรปิฏกด้วยตัวเอง ไม่มีทาง แต่ว่าแม้แต่คำแต่ละคำ ต้องเข้าใจจริงๆ มิฉะนั้นก็จะสับสน แล้วก็ความหลงผิดเข้าใจผิด ก็จะทำลายพระศาสนา ซึ่งมีค่ายิ่งกว่ารัตนะใดๆ ทั้งสิ้น เพราะฉะนั้นสำคัญที่สุด คือฟังด้วยความเคารพ ที่จะเข้าใจความจริง ไม่มีคำใดที่พระองค์ไม่ได้ตรัสไว้ ที่จะทำให้เรารู้ความจริงในขณะนี้ ทุกคำไม่ว่าคำใดทั้งสิ้น สามารถที่จะเข้าใจ พระธรรมคือสิ่งที่มีจริงแน่นอน และเดี๋ยวนี้ก็มีด้วย เพราะฉะนั้นมีใครบ้าง ที่คิดว่าได้ฟังพระธรรมแล้ว สิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้เป็นธรรม

อ.วิชัย การที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้แล้ว ทรงส่งสาวกจาริกไป ในการที่จะประกาศพระศาสนา เพื่อประโยชน์และความสุขของชนเป็นอันมาก การที่พระธรรมประกาศเผยแพร่ไป จะเป็นประโยชน์สุขแก่ชนกันมากอย่างไร

ท่านอาจารย์ ก่อนฟังพระธรรม ไม่รู้อะไรว่าเดี๋ยวนี้เป็นธรรม แต่ฟังแล้วเพียงว่าขณะนี้ทุกสิ่งทุกอย่างที่มีจริง คำว่าธรรมหมายความถึงสิ่งที่มีจริง เพราะฉะนั้นสิ่งที่มีจริงเดี๋ยวนี้ด้วย กำลังมีอยู่นั่นแหละเป็นธรรม มีใครเคยรู้ไหมว่า เป็นธรรมทั้งหมดทุกสิ่งทุกอย่าง

อ.วิชัย ถ้าก่อนฟังพระธรรม ไม่สามารถเข้าใจได้ เพราะว่ายังมีความไม่รู้ และก็ยังมีความเห็นผิดว่าเป็นเราอยู่

ท่านอาจารย์ เพราะถ้าไม่รู้ว่าธรรมคืออะไร ชาวพุทธก็ทำลายพระพุทธศาสนาโดยการที่เข้าใจเอาเองคิดเอง แต่ไม่รู้เลยว่าแต่ละคำ ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงตรัสรู้ เป็นคำที่พระองค์ต้อง ทรงบำเพ็ญพระบารมีนานมาก แม้แต่ที่จะกล่าวคำว่าธรรมและ ปริยัติธรรม ปฏิปัติธรรม และปฏิเวธธรรม คนที่ใหม่มากคงจะไม่เข้าใจคำ ๓ คำนี้ เพราะแม้แต่เพียงคำว่าธรรมคำเดียว ชัดเจนในความลึกซึ้งหรือเปล่า แต่ว่าได้ยินคำว่าสำนักปฏิบัติ คงไม่มีใครไม่เคยได้ยินใช่ไหม สำนักปฏิบัติ แต่ธรรมคือะไรรู้หรือเปล่า และสำนักคืออะไร และปฏิบัติ ซึ่งภาษาบาลีเป็นปฏิบัปปัติอะไร ไม่รู้สักคำแต่พูดและก็ตั้งสำนักปฏิบัติแล้วก็ทั่วโลกเลยก็ปฏิบัติ และคิดว่าพระพุทธศาสนาคือปฏิบัติ แต่ไม่รู้อะไรจะเป็นคำสอน ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้อย่างไร พระองค์ไม่ได้ทรงอนุเคราะห์ให้คนไม่รู้ แต่ว่าทรงอนุเคราะห์ให้คนเข้าใจความจริง ซึ่งเดี๋ยวนี้เอง ถ้าไม่ฟังคำของพระองค์ก็จะไม่เข้าใจ แม้แต่คำว่าปริยัติ ปฏิปัติและปฏิเวธ ปริยัติคือรอบรู้ ไม่ใช่แค่รู้ คำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแต่ละคำ ค่อยๆ เข้าใจขึ้นไม่พอ เพราะเหตุว่าปัญญาของพระองค์กว่าจะได้ตรัสรู้ ต้องบำเพ็ญพระบารมี เป็นพระโพธิสัตว์นานเท่าไหร่ เพื่อรู้สิ่งที่กำลังมีในขณะนี้ ซึ่งใครก็ไม่รู้ แต่เริ่มจะเข้าใจได้เมื่อฟังคำของพระองค์

เพราะฉะนั้นได้ยินคำว่าปริยัติ ศึกษาปริยัติ อุดหนุน สนับสนุน การศึกษาปริยัติใช่ไหม แต่ปริยัติคืออะไร เพราะฉะนั้นไม่ได้มีความเข้าใจที่ถูกต้อง ก็ทำสิ่งที่ไม่ถูกต้อง เพราะฉะนั้นคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า คือพระธรรมก็ค่อยๆ ลบเลือนไปจากความเข้าใจของชาวพุทธ ซึ่งเราได้กล่าวแล้วว่าไม่มีที่เคารพใดจะเทียบเท่าความเคารพในพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่เคารพสูงสุด ถามทุกคนได้ที่เป็นชาวพุทธ เคารพรัตนตรัยสูงสุด แต่ถ้าไม่ศึกษาให้เข้าใจแล้วก็คิดเอง ทำลายคำสอนของพระศาสนา เช่นสำนักปฏิบัติ ไม่ทราบว่าสงสัยไหมคำนี้ เพราะว่าไม่รู้ว่าสำนักคืออะไร ไม่รู้ว่าปฏิบัติคืออะไร แต่ไปสำนักปฏิบัติแล้วปฏิบัติ แล้วรู้อะไร ถ้าไม่รู้ไม่ใช่คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ต้องเป็นคนตรง แล้วมีความเคารพอย่างยิ่งในพระรัตนตรัย มิฉะนั้นเราซึ่งมีกิเลสอยู่แล้ว ก็จะไม่สามารถเข้าถึงความลึกซึ้งของแต่ละคำ ที่พระองค์ตรัสไว้ดีแล้ว ด้วยเหตุนี้ปริยัติธรรม ไม่ได้ศึกษาเรื่องอื่น ไม่ใช่วิชาการอื่น ที่จะให้ถึงปริญญาตรี โท เอก แต่ว่าปริญญาในพระพุทธศาสนามี แต่ไม่ต้องมีใครให้ ใครก็ให้ใครไม่ได้ เพราะฉะนั้นมีญาตปริญญา ตีรณปริญญา ปหานปริญญา ๓ ระดับ แต่เราไปหาปริญญาอื่น แล้วคิดว่าปริญญาอื่นสำคัญกว่า แต่สำหรับชาวพุทธ ปริญญาต้องเป็นความรู้ไม่ใช่เพียงเล็กน้อย เป็นความรู้ที่ฟังโดยความเคารพยิ่งเข้าใจ ยิ่งมีศรัทธาที่มั่นคง ยังไม่ถึงปริญญา เพราะฉะนั้นต้องรู้ต้องเข้าใจจริงๆ ว่าสำนักปฏิบัติหรือว่า ไปรู้แจ้งอริยสัจธรรมเป็นพระโสดาบัน บางแห่งก็อาจจะบอกว่าถึงความเป็นพระอนาคามี พระอรหันต์แต่รู้อะไร เพราะฉะนั้นสำคัญที่สุดคือความรู้ และก็ความรู้มีความลึกซึ้ง ซึ่งใครก็ให้ใครไม่ได้ แม้แต่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเองก็มอบมรดก คือคำที่พระองค์ได้ตรัสไว้ดีแล้ว เป็นศาสดาแทนพระองค์ เพราะฉะนั้นก็ต้องเป็นผู้ที่มั่นคง ถ้ากล่าวว่าเคารพพระรัตนตรัยสูงสุด ก็ต้องศึกษาทีละคำ

ผู้ฟัง เรื่องที่สำคัญที่เป็นปัญหา ณ ขณะนี้ก็คือ เรื่องภิกษุรับเงินและทองสะสมทรัพย์สิน ซึ่งมันก็มีเหตุผลอธิบายต่างๆ นะว่ามีความจำเป็นอะไรมากมาย ตรงนี้ไม่ตรงกับพระพุทธพจน์ที่ท่านบัญญัติไว้ เป็นพระวินัยไว้ว่า ภิกษุไม่รับและไม่ยินดีในเงินและทอง แม้ว่ามีผู้อื่นเก็บไว้ให้กับตน

ท่านอาจารย์ ก่อนอื่น ต้องเป็นผู้ที่ละเอียดทุกครั้ง ภิกษุคือใคร เราเรียกว่าภิกษุ และเราเห็นภิกษุ แต่ภิกษุ เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ และทรงแสดงพระธรรม คนฟังก็คือชาวบ้านธรรมดาอย่างเรา แต่ว่าเมื่อได้ฟังพระธรรมแล้ว มีความเข้าใจในความลึกซึ้งของพระธรรม และก็ถูกอัธยาศัยของตนเองว่า จะมีพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง สำหรับคฤหัสถ์ ก็สามารถที่จะฟังพระธรรมเข้าใจได้ และก็ขณะใดที่เข้าใจ ขณะนั้นก็ละความไม่รู้ ซึ่งมีมานานแสนนานค่อยๆ เข้าใจขึ้น จนกระทั่งสามารถที่จะรู้แจ้งอริยสัจธรรม ถึงความเป็นพระโสดาบัน ไม่ใช่ปุถุชนที่ไม่รู้อะไรไม่เคยฟังคำว่า และก็ยังสามารถที่จะอบรมเจริญปัญญา ต้องเป็นเรื่องของปัญญาทั้งหมด พุทธะคือปัญญา เพราะฉะนั้นทุกคำต้องนำมาสู่ความเข้าใจแม้แต่คำว่าพระ ก็ต้องประเสริฐมากกว่าคฤหัสถ์ เพราะเหตุว่ารู้ตัวเองว่า สามารถที่จะดำเนินรอยตามพระบาทของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ขัดเกลากิเลสในเพศบรรพชิต ซึ่งมีความต่างกัน คฤหัสถ์ทำอะไรก็ได้ทุกอย่าง ศึกษาธรรม ศึกษาวิชาไหนก็ได้ และก็เห็นประโยชน์ของการที่จะได้เข้าใจถูกในพระธรรม ก็ฟังพระธรรม แล้วก็สามารถที่จะบรรลุคุณธรรม ถึงความเป็นพระโสดาบัน สูงกว่านั้นอีกเป็นพระสกทาคามี สูงกว่านั้นอีกเป็นพระอนาคามี สูงกว่านั้นถึงที่สุดของพรหมจรรย์ พรหมคือความดี จรรย์คือความประพฤติ การอบรมความประพฤติที่ดี สูงที่สุดก็คือดับกิเลสหมดถึงความเป็นพระอรหันต์ พระเจ้าสุทโธทนะ บรรลุความเป็นพระอรหันต์แล้วก็สิ้นพระชนม์ เพราะว่าใครก็ตามที่เป็นคฤหัสถ์ และก็สามารถที่จะถึงความเป็นพระอรหันต์ จะไม่เป็นเพศคฤหัสถ์อีกต่อไป แสดงให้เห็นความต่างของเพศภิกษุกับคฤหัสถ์ นี่ต้องเริ่มเข้าใจจริงๆ ไม่ใช่เห็นพระครองผ้าจีวรก็นั่นภิกษุ แต่ต้องรู้ว่าภิกษุต้องต่างกับคฤหัสถ์ โดยสถานใดบ้าง

ตั้งแต่เริ่มฟังพระธรรม ผู้ที่เป็นคฤหัสถ์ก็ขัดเกลากิเลส รู้แจ้งอริยสัจธรรม ท่านอนาถบิณฑกะเศรษฐี มหาอุบาสิกาวิสาขา ชีวกโกมารภัต พระเจ้าพิมพิสาร มหาอำมาตย์ เป็นพระอริยบุคคลกันโดยที่ว่าไม่ต้องบวชเลย เพราะฉะนั้นการบวชต้องสูงกว่าคฤหัสถ์ ด้วยเหตุนี้คฤหัสถ์จึงกราบไหว้ ในความประเสริฐยิ่งของผู้ที่เห็นโทษ ของการที่ยังมีกิเลส โดยการที่ว่าถ้ายังคลุกคลีมีชีวิตอย่างคฤหัสถ์ แต่รู้แจ้งอริยสัจธรรมได้ แต่เมื่อถึงความเป็นพระอรหันต์แล้วก็ต้องเป็นพระภิกษุ ฉะนั้นผู้นั้นรู้อัธยาศัยของตนเอง เห็นคุณอย่างยิ่งที่จะอุทิศชีวิต สละเพศคฤหัสถ์ สู่เพศบรรพชิต ต้องไม่ลืมอุทิศชีวิตหมายความว่าอะไร เจาะจงต่อพระรัตนตรัยที่ให้เป็นที่พึ่ง ที่จะทำให้สามารถละอายต่ออกุศล แล้วก็สะสมความเห็นถูก จนกระทั่งเมื่อมีความเข้าใจถูกเพิ่มขึ้น ความเข้าใจถูกก็ค่อยๆ ละความไม่รู้และความไม่เข้าใจ ซึ่งเป็นกิเลสจนดับหมดได้

ในครั้งพุทธกาล มีพระอรหันต์มาก แล้วก็พระศาสนารุ่งเรือง เพราะเหตุว่าทุกคน มีความเคารพในพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ไม่ได้คิดเองว่าเขาเองสามารถที่จะรู้มากกว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้า แม้ท่านพระสารีบุตรอัครสาวก ท่านพระมหาโมคัลลานะอัครสาวก พระอรหันต์รูปอื่นๆ สนทนากันก็ยังไปเฝ้า กราบทูลถามพระผู้มีพระภาคด้วยความเคารพว่า คำของพระองค์ต้องต่างมากกับ ความเห็นแม้ตนซึ่งได้ถึงความเป็นพระอรหันต์ ซึ่งเป็นเอตทัคคะในทางต่างๆ นี่คือในครั้งนั้น มีความเคารพจริงๆ ในพระธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงแสดง ด้วยเหตุนี้ภิกษุต่างกับคฤหัสถ์ เพราะเป็นผู้ละอายในอกุศล คฤหัสถ์สนุกสนานได้ ฟังเพลงได้ ฟังธรรมได้ เข้าใจได้ รู้ไหมว่าขณะนั้นก็เป็นธรรม เพราะเหตุว่าทุกอย่างเป็นธรรม ถ้าปัญญาไม่สามารถที่จะเข้าใจว่าเป็นธรรม ก็ยังคงเห็นผิดว่าเป็นเรา ยังนำมาซึ่งกิเลสต่างๆ เพื่อเรา เพราะฉะนั้นก่อนอื่นความเห็นถูกคือสัมมาทิฏฐิหรือปัญญา เป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด ซึ่งก่อนฟังคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าใครก็มีไม่ได้ น่าอัศจรรย์ เพียงแค่คำของผู้ที่ได้ทรงตรัสรู้ สามารถทำให้ความไม่รู้ ซึ่งมีมาเนิ่นนานในสังสารวัฎฏ์ ค่อยๆ ลดน้อยลงไป จนสามารถที่จะดับกิเลสได้ เพราะฉะนั้นพระภิกษุในครั้งนั้น ต้องขออนุญาตอุปสมบท เพื่อที่จะขัดเกลากิเลสในเพศบรรพชิต ดำเนินรอยตามพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ฟังพระธรรม เข้าใจขัดเกลากิเลสตามสิกขาบท คือศึกษาบทคือสิ่งที่จะต้องประพฤติตาม เพราะฉะนั้นสำหรับพระภิกษุ มีสิกขาบทซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงบัญญัติด้วยพระองค์เอง ใครจะเปลี่ยนลองคิดดู เคารพหรือเปล่า กว่าจะได้ยินได้ฟังธรรม กว่าจะค่อยๆ เข้าใจขึ้น กว่าจะมีความละอายต่อกิเลส สำหรับเพศบรรพชิต แม้กิเลสเพียงเล็กน้อยต่างกับคฤหัสถ์ คฤหัสถ์ก็ละอายทุจริต ซึ่งเป็นกิเลสซึ่งหยาบมาก สามารถที่จะประทุษร้ายบุคคลอื่นได้ แต่สำหรับพระภิกษุ ลืมตาตื่น ก็ต้องสำนึกว่าเราไม่ใช่คฤหัสถ์

เพราะฉะนั้นชีวิตของพระภิกษุ สมควรที่คฤหัสถ์จะกราบไหว้ เพราะว่าพระปัญญาที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงเห็นโทษของกิเลส แม้อย่างน้อยละเอียดยิ่ง แต่ก็เป็นเหตุที่จะนำมาซึ่งกิเลสใหญ่ จึงได้ทรงบัญญัติพระวินัยไว้ทุกประการ สำหรับผู้ที่เป็นภิกษุคือศากยบุตร เป็นบุตรที่เกิดจากพระอุระ คือพระปัญญาที่ทรงบัญญัติสิกขาบทน้อยใหญ่ ๒๒๗ ข้อ ขัดเกลาทั้งกาย วาจา และใจ จนกระทั่งหมดกิเลส ลองคิดดู เราไม่ชอบกิเลสจริงหรือเปล่า ได้ยินคำว่ากิเลสไม่มีใครชอบ แต่สนุก อร่อย เสียงเพราะ รสดีเพลิดเพลิน กิเลสทั้งหมด แต่สำหรับคฤหัสถ์ต่างกับบรรพชิต คฤหัสถ์ไม่มีสิกขาบทอย่างบรรพชิต คฤหัสถ์ร้องเพลงได้ พระภิกษุไม่ได้ ก็ละอายมิใช่หรือ ในการที่จะมีชีวิตครองเรือนอย่างคฤหัสถ์ เห็นโทษแม้เพียงเล็กน้อยว่าเป็นโทษที่ใหญ่ ที่สมควรที่จะค่อยๆ ขัดเกลา โดยสิกขาบททั้งหลาย จนสามารถที่จะดับกิเลสได้ เพราะฉะนั้นเพศบรรพชิตกับเพศคฤหัสถ์ก็ต่างกันที่ว่า คฤหัสถ์ก็มีปัญญาเท่ากับบรรพชิต ที่เป็นพระโสดาบัน ความเป็นพระโสดาบันคือการรู้แจ้งความจริง ของสภาพธรรมเดี๋ยวนี้ กำลังปรากฏซึ่งถูกปิดบังไว้ โดยคำของคนอื่นทั้งหมด ที่ไม่ใช่คำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะฉะนั้นคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุกคำ ไม่เหมือนคำของคนอื่น คนที่ได้ฟังแล้วจะรู้เลย นี่เป็นคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า นั่นเป็นคำของคนอื่น เพราะฉะนั้นมีความต่างกันมาก เมื่อมีความเข้าใจ

เพราะฉะนั้นผู้ที่เป็นบรรพชิต ต้องละอายต่ออกุศล พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสคำว่า ลัชชี และอลัชชี

อ.วิชัย ถ้ากล่าวถึงคำว่า ลัชชี ก็คือความละอาย ถ้าเป็นอลัชชีก็คือความไม่ละอายดังนั้นจะเห็นถึงความที่ พระองค์ตรัสรู้ธรรมโดยประการทั้งปวง ที่จะให้รู้ว่าธรรมอะไรที่จะเป็นเหตุให้เกิดความละอาย ต่อบาปแม้เพียงเล็กน้อย ดังนั้นพระองค์ตรัสรู้จนถึงว่ามี มีธรรมประการ ๑ ก็คือหิริคือความละอาย โอตตัปปะคือความเกรงกลัวต่อบาป และเมื่อธรรมเหล่านี้ พระองค์แสดงให้เห็นว่าความเป็นบรรพชิต ต้องเป็นผู้ที่มีปัญญาที่จะเห็นอกุศลแม้เพียงเล็กน้อย ถ้าลองพิจารณาศึกษาในสิกขาบท แต่ละสิกขาบท พระองค์จะบัญญัติแม้ใน ที่จะกล่าวถึงความงดงาม แม้ในการนุ่งห่ม แม้ในการฉันอาหารมีอิริยาบถต่างๆ เพื่อขัดเกลากิเลสแล้ว เมื่อพระภิกษุทั้งหลายเป็นผู้ที่มีความละอายบาปแม้เพียงเล็กน้อยอย่างนี้ เพราะด้วยความเคารพในพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่พระองค์บัญญัติสิกขาบท เป็นเหตุให้พิจารณาและก็เข้าใจ และประพฤติตาม แต่ถ้าเป็นผู้ที่ไม่มีหิริไม่มีโอตัปปะ รู้ว่าสิ่งใดที่พระองค์บัญญัติแล้ว แต่ยังเป็นผู้ที่จงใจล่วงละเมิดสิกขาบท นั่นคือผู้ไม่มีความละอาย

ท่านอาจารย์ เรื่องของความละอาย เป็นเรื่องที่ละเอียดมาก เกือบไม่รู้สึก ถ้าไม่ฟังพระธรรมละอายไหม ที่จะไม่รู้ต่อไปทั้งๆ ที่มีคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าซึ่งได้ฟังเมื่อไร ก็จะมีปัญญาความเข้าใจ สิ่งที่มีในชีวิตทุกขณะ ตามที่ได้ทรงแสดงไว้ เพราะฉะนั้นความละอาย ไม่ใช่ถึงกับว่าต้องไปฆ่าคนอื่น หรือว่าทำทุจริตกรรม แต่ความละอายอย่างละเอียดยิ่ง คือความละอายที่เกิดมาแล้วไม่รู้ความจริง ของสิ่งที่มีทุกขณะรู้แต่เพียงว่าเกิดแล้วก็เห็น แล้วก็ได้ยิน แล้วก็ได้กลิ่น แล้วก็ลิ้มรส แล้วก็รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส แล้วก็คิดนึก แล้วก็หลับ แล้วก็ตื่น หลับนี่ไม่มีอะไรปรากฏเลย แต่ตื่นขึ้นมาเห็นก็นำมาซึ่งเรื่องราวมากมายมหาศาล เต็มไปด้วยความไม่รู้ต่อไป ต่อไป ต่อไป ทุกขณะเพราะไม่รู้ว่าเดี๋ยวนี้เห็นคืออะไร เห็นเป็นอนัตตา ได้ยินคำว่าอนัตตา แต่ก็คิดกันเอง ว่าเกิดแก่เจ็บตายนั่นแหละอนัตตา แต่ความละเอียดยิ่งของพระปัญญาคุณ ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทุกคำต้องตั้งต้นให้เข้าใจให้ถูกต้อง อนัตตาไม่ใช่เรา ไม่ใช่สิ่งหนึ่งสิ่งใด ไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่ของใคร ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น แค่นี้วันนี้ทั้งวันเป็นจริงอย่างนั้นหรือเปล่า เมื่อคืนนี้คงจะมีคนนอนไม่หลับ อยากหลับก็ไม่หลับบังคับให้หลับได้ไหม อยากจะหลับต่อก็ตื่น บังคับบัญชาไม่ได้สักอย่าง เดี๋ยวนี้สิ่งที่ทุกคนไม่รู้ และไม่มีวันจะรู้เลย ถ้าไม่ได้ฟังพระธรรม คือเดี๋ยวนี้เห็นแล้วใช่ไหม ใครจะไม่เห็นเกิดขึ้น ไม่ให้เห็นได้ไหม ในขณะที่เห็นต้องไม่ใช่ได้ยิน เพราะฉะนั้นได้เห็นสั้นเพียงแค่มีสิ่งที่ปรากฏทางตา แล้วก็มีเสียง ซึ่งไม่ใช่สิ่งที่ปรากฏทางตา เพราะฉะนั้นแต่ละ ๑ ละเอียดอย่างยิ่ง ไม่มีทางที่ใครจะรู้จัก สิ่งที่เกิดมีจริงๆ จนกว่าจะได้ฟังคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะฉะนั้นผู้ละอาย คือผู้ที่รู้ว่าถ้าตราบใดที่ไม่ได้ฟังคำ ที่จะทำให้เกิดความเข้าใจ ก็จะไม่รู้อย่างนี้กี่ภพกี่ชาติ ก็จะเป็นอย่างนี้แหละ ละอายหรือยัง