แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ 32

ผู้ที่เจริญสติปัฏฐานเป็นปกติทุกอย่างโดยที่คนอื่นไม่รู้เลยว่า ขณะนี้ใครกำลังเจริญสติปัฏฐาน หรือว่าใครไม่ได้เจริญสติปัฏฐาน นี่จึงจะเป็นการเจริญสติปัฏฐาน แต่ถ้าการเจริญสติปัฏฐานไม่เป็นปกติอย่างนี้ ไปจดจ้อง ไปเลือกเฟ้นนามชนิดนั้นรูปชนิดนี้เท่านั้น นามอื่นรูปอื่นไม่ได้ ผลคืออะไร ทั้งท่านที่ผ่านการปฏิบัติมาแล้ว ทั้งท่านที่ได้ยินได้ฟัง ผลคือการผิดปกติ ต้องมีผู้ควบคุมเพื่อแก้กลับคืนมาสู่ความเป็นปกติ เคยได้ยินได้ฟังอย่างนี้ไหม

ไม่ควรจะใช้คำว่าคุม แนะนำก็เป็นเรื่องแนะนำ ให้เข้าใจถูก ให้ละ ให้คลาย ไม่ใช่ให้จดจ้องเพื่อความต้องการหรือไม่ใช่ให้ไม่ให้รู้อะไร สัญญาณไฟก็ไม่รู้ คนก็ไม่รู้ อะไรก็ไม่รู้ นั่นเป็นไปได้หรือ เป็นปกติหรือว่าผิดปกติ ปกติเวลาไม่เจริญสติปัฏฐานรู้ทุกอย่างว่า อะไรเป็นอันตรายก็หลบหลีก ที่หลบหลีกนั้นก็เป็นนามเป็นรูป การถอยหลัง การก้าวไป การเคลื่อนไหว การเคลื่อนไป การเหยียดคู้ก็เป็นปกติ เพราะฉะนั้น ผู้ที่ขับรถมีสติระลึกได้ รู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏ การเจริญสติปัฏฐานไม่ผิดปกติเลย ทางตา นามเห็นเป็นสภาพรู้ทางตา สีเป็นสิ่งที่ปรากฏ เป็นของจริงที่ปรากฏชั่วขณะที่ตาเห็นเท่านั้น การรู้ว่าเป็นคนเป็นสัตว์ก็เป็นเพียงนามชนิดหนึ่ง แล้วไม่ยั่งยืน เดี๋ยวก็มีนามอื่นรูปอื่นเกิดปรากฏอีก

เพราะฉะนั้น แทนที่จะเป็นโลภะ โทสะ โมหะ ตรึกไปในเรื่องอื่น สติก็ใส่ใจในลักษณะที่กำลังปรากฏ ไม่ว่าจะกระทบคันเร่ง หรือเกียร์ หรือพวงมาลัย ก็รู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ ผู้นั้นเป็นปกติเหมือนในขณะนี้ ถ้าสงสัยเรื่องการขับรถ ทุกอย่างก็ต้องสงสัยหมด ทำอะไรไม่ได้สักอย่างเดียว เพราะว่าชีวิตมีอันตรายรอบข้าง ต้องหลบหลีกอันตรายอยู่ตลอดเวลา แม้ในขณะที่หลบหลีกนั้น เป็นเพียงนาม เป็นเพียงรูป ขณะที่รู้ว่าสภาพนั้นเป็นแต่เพียงของจริงชนิดหนึ่งเท่านั้น ขณะนั้นเป็นปัญญา

ต่อไปเป็นเรื่องของอาวาสปลิโพธ คือ ความกังวลในที่อยู่ ซึ่งบางท่านก็มีมาก บางท่านก็มีน้อย ไม่จำกัดว่าเป็นบรรพชิตหรือฆราวาส สำหรับอาวาสปลิโพธนั้นเป็นเครื่องกังวลของการเจริญสมถะ ไม่ใช่เป็นเครื่องกังวลของการเจริญวิปัสสนา แต่เพื่อที่จะให้ท่านได้เข้าใจว่า เพราะเหตุใดอาวาสที่อยู่นั้นจึงเป็นเครื่องกังวลของการเจริญสมถะ และอาวาสใดในลักษณะใดประเภทใดบ้างที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ ก็ขอกล่าวถึงลักษณะของวิหารที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ ๑๘ อย่าง

วิสุทธิมรรค มีข้อความว่า

วิหารที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ ๑๘ อย่างนั้น ก็คือ

๑. วิหารใหญ่ ๒. วิหารใหม่ ๓. วิหารเก่า ๔. วิหารใกล้ทาง ๕. วิหารใกล้บ่อน้ำ ๖. วิหารมีใบไม้ ๗. วิหารมีดอกไม้ ๘. วิหารมีผลไม้ ๙. วิหารที่มีชื่อเสียง ๑๐. วิหารใกล้เมือง ๑๑. วิหารใกล้ป่า ๑๒. วิหารใกล้นา ๑๓. วิหารมีคนไม่ถูกกัน ๑๔. วิหารใกล้ท่าน้ำ ๑๕. วิหารสุดแดน ๑๖. วิหารอยู่ระหว่างพรมแดน ๑๗. วิหารไม่สบาย ไม่สะดวก ๑๘. วิหารที่ไม่มีกัลยาณมิตร

นี่เป็นลักษณะของวิหารที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ เพราะเหตุว่าสมาธินั้นเป็นการเจริญความสงบ ความสงบในที่นี้คือ สงบจากรูป จากเสียง จากกลิ่น จากรส จากโผฏฐัพพารมณ์ เพราะเหตุว่าถ้ามีรูป มีเสียง มีกลิ่น มีรส มีโผฏฐัพพะเป็นอารมณ์ ก็ย่อมจะทำให้จิตใจเพลิดเพลินยินดีในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะที่น่าพอใจ และเกิดความไม่ยินดีในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะที่ไม่น่าพอใจ

เพราะฉะนั้น ไม่ทำให้จิตสงบ แต่จิตที่สงบถึงขั้นที่ไม่เกี่ยวข้อง ไม่พัวพันกับรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะนั้น จะต้องอาศัยการเจริญความสงบ

เครื่องที่เป็นปัจจัยให้จิตสงบนั้นจึงต้องมีหลายประการ ซึ่งประการสำคัญที่ ๑ เป็นเรื่องวิหารที่อยู่ ถ้าเป็นวิหารที่ไม่เหมาะ ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ จิตใจก็ย่อมจะไม่สงบระงับจากโลภะ โทสะ โมหะ ไม่สามารถที่จะทำให้ฌานจิตเกิดได้

เพราะฉะนั้น ต้องทราบว่า เรื่องเจริญสมถะ ไม่ใช่เรื่องเจริญวิปัสสนา ต้องแยกกัน ผู้ที่ฉลาดในการเจริญสมถภาวนา ผู้ที่ฉลาดในการเจริญวิปัสสนา ก็จะต้องรู้ทั้งส่วนที่เป็นปัจจัยของการเจริญสมถะ และส่วนซึ่งไม่เป็นอุปสรรค ไม่ขัดขวางต่อการเจริญวิปัสสนาด้วย มิฉะนั้นถ้าท่านไม่เข้าใจ ท่านคิดว่า เมื่อขัดขวางการเจริญสมถะก็ขัดขวางการเจริญสติปัฏฐานด้วย นี่เป็นความเข้าใจผิด เพราะเหตุว่าการเจริญสติปัฏฐานนั้น คือ การรู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏ ไม่ว่าท่านจะอยู่ ณ สถานที่ใด ในวิหาร ในอาวาส หรือในที่อยู่ใดก็ตาม

ขอให้ทราบด้วยว่า วิหารที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะ ทั้ง ๑๘ ประการนี้ ไม่ใช่เครื่องขัดขวางการเจริญสติปัฏฐาน ไม่ขัดขวางการเจริญวิปัสสนาเลย แต่จะขัดขวางการเจริญสมถะอย่างไร และไม่ขัดขวางการเจริญวิปัสสนาอย่างไร

วิหารประการที่ ๑ ที่ไม่สมควรแก่การเจริญสมถะนั้น ก็คือ วิหารใหญ่ เพราะเหตุใด เพราะเหตุว่าวิหารใหญ่นั้นก็ย่อมมีภิกษุมาก มีกิจการงานต่างๆ มาก และถ้าภิกษุผู้ใคร่ต่อการที่จะเจริญสมถะอยู่ในสถานที่นั้น ก็ย่อมจะต้องประพฤติตามพระวินัยบัญญัติ ถ้าท่านเห็นว่าสิ่งใดยังไม่ได้กระทำ ท่านก็ต้องกระทำ เพราะเหตุว่ามีบัญญัติไว้ มิฉะนั้นท่านก็จะต้องอาบัติทุกกฎ ถ้าท่านไม่ได้กระทำกิจที่ท่านยังไม่ได้กระทำ เพราะฉะนั้น ถ้าท่านกระทำกิจเหล่านั้น ท่านก็ย่อมจะไปบิณฑบาตสาย แล้วท่านก็ไม่ได้อะไร หรือว่าในสถานที่ซึ่งเป็นวิหารใหญ่นั้นอาจจะมีเสียงดัง เพราะเหตุว่ามีเรื่องของบุคคลซึ่งมีความเห็นความคิดต่างๆ กัน เป็นถ้อยคำที่แก่งแย่งกัน ไม่เป็นเหตุให้เกิดความสงบ

เพราะฉะนั้น เรื่องของวิหารใหญ่ ผู้ที่จะเจริญสมถะจึงไม่ควรจะอยู่ เพราะเหตุว่ามีเรื่องไม่สงบมาก มีภิกษุมาก มีกิจมาก แต่มีข้อแม้ว่า ถ้าวิหารใหญ่นั้น ภิกษุช่วยกันทำวัตร คือ ทำหน้าที่ ทำกิจของพระภิกษุเรียบร้อย ไม่มีถ้อยคำแก่งแย่ง เป็นที่ๆ สงบ ไม่วุ่นวาย เป็นที่ควรอยู่ได้สำหรับการเจริญสมถะ เพราะเหตุว่าเรื่องของการเจริญสมถะนั้นต้องการความสงบ ไม่ใช่การเจริญปัญญาที่จะรู้ลักษณะของนามรูปที่ปรากฏตามความเป็นจริง แต่ถึงจะเป็นวิหารใหญ่ก็เจริญสติได้ เพราะเหตุว่าเมื่อมีการระลึกได้ รู้สึกตัวเมื่อไร ก็รู้ลักษณะของนามและรูปที่ปรากฏทันที

ข้อสำคัญของการเจริญสติปัฏฐานนั้น คือ ปัญญาพิจารณารู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้น ไม่ว่าจะอยู่ในสถานที่ใด วิหารใหญ่หรือไม่ใหญ่ก็ตาม ระลึกได้เมื่อไรก็รู้ลักษณะของนามหรือรูปที่กำลังปรากฏในขณะนั้น

ประการที่ ๒ คือ วิหารใหม่ ไม่เป็นวิหารที่สมควรแก่การเจริญสมถะ เพราะเหตุว่าวิหารใหม่นั้นก็ย่อมมีการก่อสร้าง มีการงานมาก ซึ่งถ้าภิกษุรูปนั้นไม่ช่วยทำ ก็ย่อมจะถูกติ

นี่คือชีวิตของการที่ไม่ได้อยู่คนเดียวในโลก ไม่ว่าจะเป็นเพศใดก็ตาม เป็นภิกษุก็ต้องมีกิจการงาน ไม่ใช่ไม่มีกิจ ถ้ามีการงานซึ่งภิกษุทั้งหลายกำลังกระทำ แล้ว ภิกษุที่ต้องการเจริญสมถะ ต้องการเจริญความสงบ ไม่ช่วยทำก็ย่อมจะถูกติ ซึ่งถ้าท่านช่วยทำแล้ว ท่านก็ไม่สามารถจะทำจิตให้สงบเป็นสมาธิได้

แต่มีข้อแม้ว่า ถ้าภิกษุทั้งหลายในวิหารใหม่นั้นอนุญาตให้ทำสมณธรรม คือ เจริญสมถะได้ตามสะดวกสบาย ไม่ต้องช่วยกระทำกิจ ท่านก็ควรอยู่ในที่นั้นได้ เพราะเหตุว่าได้รับอนุญาตไม่ต้องกระทำกิจการงาน ท่านปรารถนาที่จะเจริญความสงบเมื่อไรท่านก็เจริญได้ตามสะดวกสบาย

ประการที่ ๓ คือ วิหารเก่า ที่วิหารเก่าไม่สมควรแก่การเจริญสมถะนั้น ก็เพราะเหตุว่าเมื่อเป็นที่อยู่ที่เก่าก็จะต้องมีการซ่อมแซม ถึงแม้ว่าจะไม่ซ่อมแซมที่อื่น ท่านก็จำเป็นที่จะต้องซ่อมแซมเสนาสนะที่อยู่ของท่าน ซึ่งถ้าท่านไม่ซ่อมแซม ก็ย่อมจะถูกติเตียน เพราะฉะนั้น ถ้าท่านใช้เวลาไปในการซ่อมแซมเสนาสนะที่อยู่ของท่าน การเจริญสมถกัมมัฏฐานก็ย่อมไม่สะดวก เพราะเหตุว่ากัมมัฏฐานนั้นก็ย่อมเสื่อมในขณะที่ท่านซ่อมแซม หรือกระทำกิจการงาน

ประการที่ ๔ คือ วิหารใกล้ทาง ที่วิหารใกล้ทางไม่สมควรแก่การเจริญสมถะนั้น ก็เพราะเหตุว่ามีภิกษุอาคันตุกะมาที่วิหารใกล้ทางนั้น ทั้งกลางวันกลางคืน ภิกษุที่อยู่ในที่นั้นก็จำเป็นที่จะต้องให้เสนาสนะภิกษุอาคันตุกะ แล้วตัวท่านเองก็ต้องอยู่ที่โคนไม้ หรือว่าบนก้อนหินบ้าง ซึ่งความจริงน่าจะเหมาะสำหรับการเจริญสมถะ แต่ต้องย้ายสถานที่ จัดสถานที่ต้อนรับอาคันตุกะทั้งกลางวันกลางคืนนั้น ทำให้ไม่มีเวลาว่างสำหรับการเจริญสมถกัมมัฏฐาน

แต่มีข้อแม้ว่า ถ้าเป็นวิหารใกล้ทางที่ไม่ยุ่งยากเกี่ยวกับอาคันตุกะ เมื่อเป็นวิหารเช่นนั้นก็สามารถเจริญสมถะได้

ประการที่ ๕ วิหารใกล้บ่อน้ำ ไม่เป็นที่สมควรแก่การเจริญสมถภาวนา เพราะเหตุว่ามีผู้ต้องการน้ำพากันมาตักน้ำอยู่เสมอ บางทีพวกอันเตวาสิกของ พระเถระ ผู้เข้าสู่สกุลของพระราชานั้นก็ย่อมจะทำการย้อมผ้า ย้อมสบงจีวร ซึ่งภิกษุซึ่งอยู่ในที่นั้นจำเป็นต้องตอบ เมื่อถูกถามถึงภาชนะ ฟืน หรือกิจการงานเหล่านั้น ซึ่งไม่สงบ ทำให้วุ่นวาย ไม่สามารถที่จะเจริญสมถะได้ แต่ให้ทราบว่าไม่ขัดขวางต่อการเจริญวิปัสสนา

ประการที่ ๖ วิหารมีใบไม้ ไม่สมควรแก่การเจริญสมถภาวนา เพราะเหตุว่า ในสถานที่ที่มีผักที่เป็นอาหารใช้บริโภคได้นั้น เวลาที่ท่านนั่งพักกลางวันเจริญกัมมัฏฐานอยู่ ก็อาจจะมีพวกผู้หญิงมาเก็บผักและขับร้องพลางเก็บผักพลาง ซึ่งก็ย่อมเป็นอันตรายแก่กัมมัฏฐาน เพราะเสียงย่อมเป็นอันตรายของสมาธิ

อังคุตตรนิกาย ทสกนิบาต กัณฏกสูตร มีข้อความว่า

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน ใกล้พระนครเวสาลี พร้อมด้วยพระเถระผู้เป็นสาวกซึ่งมีชื่อเสียงหลายรูป คือ ท่านพระปาละ ท่านพระอุปปาละ ท่านพระกักกฏะ ท่านพระกฬิมภะ และท่านพระนิกฏะ ท่านพระกฏิสสหะ และพร้อมทั้งด้วยพระเถระผู้เป็นสาวกซึ่งมีชื่อเสียงเหล่าอื่น

สมัยนั้น พวกเจ้าลิจฉวีที่มีชื่อเสียงเป็นอันมากก็ได้ขึ้นยานชั้นดี มีเสียงอื้ออึงต่อกันเข้ามายังป่ามหาวันเพื่อเฝ้าพระผู้มีพระภาค ท่านพระภิกษุเถระเหล่านั้นก็ได้มีความปริวิตกว่า

ก็พระผู้มีพระภาคตรัสฌานว่า มีเสียงเป็นปฏิปักษ์ ไฉนหนอ เราทั้งหลายพึงเข้าไปยังโคสิงคสาลทายวัน คือ เข้าไปที่ป่าโคสิงคสาลทายวัน ณ ที่นั้นเราทั้งหลายพึงเป็นผู้มีเสียงน้อย ไม่เกลื่อนกล่น อยู่ได้ผาสุก และท่านผู้มีอายุเหล่านั้นได้พากันเข้าไปยังโคสิงคสาลทายวัน หลบหลีกพวกเจ้าลิจฉวีซึ่งมีเสียงอึกทึกอื้ออึง พากันเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค

ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคตรัสถามภิกษุทั้งหลายว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ปาลภิกษุไปไหน อุปปาลภิกษุไปไหน กักกฏภิกษุไปไหน กฬิมภภิกษุไปไหน นิกฏภิกษุไปไหน กฏิสสหภิกษุไปไหน ซึ่งภิกษุทั้งหลายก็ได้กราบทูลว่า เจ้าลิจฉวีผู้อันมีชื่อเสียงเป็นอันมากขึ้นยานชั้นดีเข้ามายังป่ามหาวันเพื่อเฝ้าพระผู้มีพระภาค ภิกษุเหล่านั้นก็คิดว่าพระผู้มีพระภาคตรัสว่า ฌานมีเสียงเป็นปฏิปักษ์ เพราะฉะนั้น ท่านก็พากันไปยังโคสิงคสาลทายวัน

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ดีละ ดีละ จริงดังที่มหาสาวกเหล่านั้นเมื่อพยากรณ์โดยชอบ พึงพยากรณ์ดังนั้น ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวฌานว่ามีเสียงเป็นปฏิปักษ์ ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ปฏิปักษ์ ๑๐ ประการนี้ ๑๐ ประการเป็นไฉน คือ

ความเป็นผู้ยินดีในการคลุกคลีด้วยหมู่คณะ เป็นปฏิปักษ์ต่อความเป็นผู้ยินดีในที่สงัด ๑

การประกอบสุภนิมิต เป็นปฏิปักษ์ต่อผู้ประกอบอสุภนิมิต ๑

การดูมหรสพที่เป็นข้าศึก เป็นปฏิปักษ์ต่อผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ ทั้งหลาย ๑

การติดต่อกับมาตุคาม เป็นปฏิปักษ์ต่อพรหมจรรย์ ๑

เสียง เป็นปฏิปักษ์ต่อปฐมฌาน ๑

วิตก วิจาร เป็นปฏิปักษ์ต่อทุติยฌาน ๑

ปีติ เป็นปฏิปักษ์ต่อตติยฌาน ๑

ลมอัสสาสะ ปัสสาสะ เป็นปฏิปักษ์ต่อจตุตถฌาน ๑

สัญญาและเวทนา เป็นปฏิปักษ์ต่อสัญญาเวทยิตนิโรธสมาบัติ ๑

ราคะ เป็นปฏิปักษ์

โทสะ เป็นปฏิปักษ์

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีปฏิปักษ์อยู่เถิด

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีปฏิปักษ์ จงเป็นผู้หมดปฏิปักษ์อยู่เถิด

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย พระอรหันต์ทั้งหลายเป็นผู้ไม่มีปฏิปักษ์ พระอรหันต์ทั้งหลายไม่มีปฏิปักษ์ เป็นผู้หมดปฏิปักษ์

นี่เป็นข้อความในกัณฏกสูตร ซึ่งแสดงให้เห็นว่าอะไรเป็นปฏิปักษ์ต่ออะไร ซึ่งท่านจะต้องให้ชัดเจนเข้าใจให้ถูกต้อง อย่าสับสนอย่างที่ว่า เสียงเป็นปฏิปักษ์ต่อปฐมฌาน ก็อย่าเอาเสียงมาเป็นปฏิปักษ์ต่อการเจริญวิปัสสนา เพราะเหตุว่าปฐมฌานเป็นสมถภาวนา ไม่ใช่การเจริญสติปัฏฐาน

เพราะฉะนั้น บางท่านคิดว่าในขณะที่ท่านเจริญสติปัฏฐานนั้น ไม่ควรจะได้ยินอะไรเลย ไม่ควรจะได้ฟังอะไรเลย แต่ขอให้พิจารณาดูว่า การเจริญสติปัฏฐานนั้นเป็นการรู้ลักษณะของนามและรูปที่เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัยตามความเป็นจริง ไม่ว่าจะอยู่ ณ ที่ใดก็ตาม เป็นการรู้แจ้ง เป็นการรู้ชัด เพราะฉะนั้น ท่านจะต้องทราบเรื่องปฏิปักษ์ทั้ง ๑๐ ประการนี้ให้ถูกต้อง อย่างที่ว่า ความเป็นผู้ยินดีในการคลุกคลีด้วยหมู่คณะ เป็นปฏิปักษ์ต่อความเป็นผู้ยินดีในที่สงัด

บางคนสถานที่เงียบๆ อยู่ไม่ได้ ต้องอยู่ในสถานที่มีคนมากๆ แวดล้อมด้วยหมู่คณะ แต่อีกบุคคลหนึ่งไม่ชอบที่จะอยู่ในสถานที่เหล่านั้น แต่มีความยินดีที่จะอยู่เงียบๆ ตามลำพัง เพราะฉะนั้น ความเป็นผู้ยินดีในการคลุกคลีในหมู่คณะนั้นเป็นปฏิปักษ์ต่อความเป็นผู้ยินดีในที่สงัด

การประกอบสุภนิมิต เป็นปฏิปักษ์ต่อผู้ประกอบอสุภนิมิต

การดูมหรสพที่เป็นข้าศึก เป็นปฏิปักษ์ต่อผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย คุ้มครองไม่ดูสิ่งที่จะทำให้จิตเป็นโลภะหรือว่าเป็นโทสะตามพระวินัยบัญญัตินั้นก็ประการหนึ่ง แต่ว่าไม่ว่าสิ่งหนึ่งสิ่งใดเกิดขึ้นปรากฏเพราะเหตุปัจจัยนั้น จะเป็นสิ่งที่น่าเพลิดเพลินยินดีพอใจ หรือไม่น่าเพลิดเพลิน ไม่น่ายินดีพอใจก็ตาม มีสติระลึกได้ รู้ลักษณะของสภาพนั้นได้ตามความเป็นจริง

นั่นก็เป็นการคุ้มครองอินทรีย์ด้วยสติอีกขั้นหนึ่ง ถ้ามีสติสามารถรู้สึกตัวรู้ลักษณะของนามและรูปในขณะนั้นได้ก็ดี แต่ถ้าไม่มี ก็ควรเว้นตามควรแก่โอกาสหรือในขณะที่เว้น หลีกมหรสพที่เป็นข้าศึกนั้น ก็เป็นแต่เพียงนามเป็นแต่เพียงรูปเท่านั้นเอง นี่เป็นการเจริญสติที่จะต้องรู้ลักษณะของนามและรูปละเอียดขึ้น ไม่ว่าจะเว้นหรือว่าไม่ว่าจะพิจารณานามและรูปชนิดใด ก็รู้ลักษณะของนามและรูปนั้นตามความเป็นจริง

การติดต่อกับมาตุคามเป็นปฏิปักษ์ต่อพรหมจรรย์ โดยเฉพาะในการเจริญสมถะ เพราะเหตุว่าถ้าวิหารนั้นอยู่ใกล้บ่อน้ำหรือว่าอยู่ใกล้กับสถานที่ๆ มีผู้คนพลุกพล่าน เป็นวิหารที่มีใบไม้ มีผักที่ใช้บริโภค เวลาที่พวกหญิงเก็บผักขับร้องเพลงพลางเก็บผักพลาง อย่างนั้นก็เป็นอันตรายแก่กัมมัฏฐาน เพราะเสียงเป็นปฏิปักษ์ต่อปฐมฌาน