เช่น ต้นไม้ในป่า น้ำในแม่น้ำลำธาร สัตว์ในป่า หรือปลาที่กำลังว่ายอยู่ในทะเล เงินในบัญชีธนาคาร หรือแม้แต่เท้าของเรา เป็นต้น ซึ่งในขณะนั้น ถ้าเราไม่ได้นึกถึงแม้แต่นิดเดียวเลย จะถือว่าสิ่งที่จิตไม่ได้นึกถึง ไม่ได้เป็นอารมณ์ของจิตในขณะนั้น เป็น "ธรรม" หรือเปล่าครับ

กราบขอบพระคุณทุกท่านล่วงหน้าครับ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ธรรม คือ สิ่งที่มีจริง ทรงไว้ซึ่งความจริงอย่างนั้น มีลักษณะเฉพาะของตนๆ ซึ่งเปลี่ยนแปลงไม่ได้ ใครๆ ก็เปลี่ยนแปลงลักษณะของธรรมไม่ได้เลย สิ่งที่มีจริงซึ่งเป็นธรรมที่เกิดขึ้น ย่อมเกิดเพราะเหตุปัจจัยทั้งสิ้น แม้ว่าธรรมนั้น จะไม่ได้เป็นอารมณ์ของจิตขณะนั้น แต่ธรรมนั้น เมื่อเหตุปัจจัยพร้อม ก็เกิดขึ้นเป็นไป ยกตัวอย่างเช่น เสียงข้างนอก ที่เราไม่ได้ยิน เสียงก็ยังคงเป็นเสียง เกิดเพราะเหตุปัจจัย แม้ในประเด็นคำถาม ก็ไม่พ้นจากธรรมเลย ที่เรียกว่าเป็นต้นไม้ในป่า น้ำในแม่น้ำลำธาร สัตว์ป่าในป่า เป็นต้น ก็ไม่พ้นจากธรรมเลย ที่เรียกว่าต้นไม้ ก็ไม่พ้นจากความเกิดขึ้นเป็นไปของรูปธรรม แม่น้ำก็เช่นก็เดียวกัน ไม่พ้นจากรูปธรรม ส่วนสัตว์ป่าชนิดต่างๆ ก็ไม่พ้นจากความเกิดขึ้นเป็นของธรรมทั้งที่เป็นนามธรรมและรูปธรรม ธรรมเป็นอย่างไร ก็เป็นอย่างนั้น แม้ไม่ได้ปรากฏ ไม่ได้เป็นอารมณ์ของจิตขณะนั้น ธรรมก็เป็นธรรม ทรงไว้ซึ่งลักษณะของธรรมนั้นๆ ครับ
... ยินดีในกุศลของคุณ narongdej และทุกๆ ท่านด้วยครับ ...

ยินดีในกุศลจิตครับ

คือ เสียงในป่าที่ไม่ได้ยิน ก็ยังคงถือว่าเป็นรูปธรรม เพียงแต่ไม่ใช่อารมณ์ของจิต

เข้าใจแล้วครับ ขอบพระคุณอย่างสูงครับ อาจารย์คำปั่น

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ