[เล่มที่ 71] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อปทาน เล่ม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 873

พุทธาปทานชื่อปุพพกัมมปโลติที่ ๑๐ (๓๙๐)

วาดวยบุพจริยาของพระพุทธองค

[๓๙๒] พระผูมีพระภาคเจา ผูเปนนายกของโลก แวดลอมดวย ภิกษุสงฆเปนอันมาก ประทับนั่งอยูที่พื้นหินอันเปนรัมณียสถาน โชติชวงดวยแกวตางๆ ในละแวดปาอันมีกลิ่นหอม ตางๆ ใกลสระอโนดาต ตรัสชี้แจงบุรพกรรมทั้งหลายของพระองค ณ ที่นั้นวา

ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงฟังกรรมที่เราทําแลว ของเรา เราเห็นภิกษุผูถือการอยูปาเปนวัตรรูปหนึ่งแลว ไดถวายผาเกา

เราปรารถนาเปนพระพุทธเจาเปนครั้งแรก เพื่อความเปนพระพุทธเจาในกาลนั้น ผลแหงกรรม คือ การถวายผาเกา ยอมอํานวยผลใหเปนพระพุทธเจา

ในกาลกอน เราเปนนายโคบาล ตอนโคไปเลี้ยง เห็นแมโคกําลังดื่มน้ําขุนมัว จึงหามมัน ดวยวิบากแหงกรรมนั้น ในภพหลังสุดนี้ (แม) เราจะกระหายน้ํา ก็ไมไดดื่มน้ําตามความปรารถนา

ในชาติอื่นในกาลกอน เราเปนนักเลงชื่อวา ปุนาลิ ไดกลาว ตูพระปจเจกพุทธเจาชื่อวา สุรภี ผูไมประทุษรายตอบ ดวยวิบากแหงกรรมนั้น เราทองเที่ยวอยูในนรกเปนเวลานาน ไดเสวยทุกขเวทนาแสนสาหัสหลายพันปเปนอันมาก

อรรถกถาวา ปุพพกัมมปโลติกพุทธาปทาน

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 874

ดวยผลกรรมอันเหลือนั้น ในภพหลังสุดนี้ เราจึงไดคํากลาวตู เพราะเหตุแหงนางสุนทริกา เพราะการกลาวตูพระเถระนามวา นันทะ สาวกของพระพุทธเจา ผูครอบงําอันตรายทั้งปวง เราจึงทองเที่ยวอยูในนรก สิ้นกาลนาน

เราทองเที่ยวอยูในนรกเปนเวลานานถึงหมื่นป ไดความ เปนมนุษยแลว ไดการกลาวตูเปนอันมาก ดวยผลกรรมที่เหลือนั้น นางจิญจมาณวิกามากันหมูชน ไดกลาวตูเราดวยคําอันไมเปนจริง

เมื่อกอน เราเปนพราหมณชื่อวา สุตวา อันชนทั้งหลาย สักการะบูชา สอนมนตใหกับมาณพประมาณ ๕๐๐ คนในปา ใหญ

ก็เราไดเห็นฤๅษีผูนากลัว ไดอภิญญา ๕ มีฤทธิ์มาก มาในสํานักของเรา เราจึงกลาวตูฤๅษีผูไมประทุษราย โดยไดบอกกะพวกศิษยของเราวา

ฤๅษีพวกนี้มักบริโภคกาม แมเมื่อเราบอก (เทานั้น) พวกมาณพก็เชื่อฟง ครั้งนั้นมาณพทั้งปวง เที่ยวไปเพื่อภิกษาในสกุลๆ พากันบอกแกมหาชนวา ฤาษีผูนี้มักบริโภคกาม ดวยวิบากแหงกรรมนั้น ภิกษุ ๕๐๐ เหลานี้ ไดคํากลาวตูทั้งหมด เพราะเหตุแหงนางสุนทริกา

ในกาลกอน เราไดฆาพี่นองชายตางมารดา เพราะเหตุแหงทรัพย จับใสลงในซอกเขา และบด (ทับ) ดวยหิน ดวย

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 875

วิบากแหงกรรมนั้น พระเทวทัตจึงทุมกอนหิน กอนหินกลิ้ง ลงมากระทบนิ้วแมเทาของเราจนหอเลือด

ในกาลกอน เราเปนเด็กเลนอยูที่หนทางใหญ เห็นพระปจเจกพุทธเจาแลว ใสไฟเผา (ดัก) ไวทั่วหนทาง ดวยวิบากกรรมนั้น ในภพหลังสุดนี้ พระเทวทัตจึงชักชวนนายขมังธนู ผูฆาคนตายมาก เพื่อใหฆาเรา

ในกาลกอน เราเปนนายควาญชาง ไดไสชางใหจับมัด พระปจเจกพุทธเจาผูอุดมมุนี แมกําลังเที่ยวบิณฑบาต ดวยวิบากแหงกรรมนั้น ชางนาฬาคิรีอันดุราย วิ่งไล (เรา) เขา ไปในพระนครราชคฤห

ในกาลกอน เราเปนนายทหารราบ (เปนแมทัพ) ฆาบุรุษ เปนอันมากดวยหอก ดวยวิบากแหงกรรมนั้น เราถูกไฟไหม อยางเผ็ดรอนอยูในนรก ดวยผลอันเหลือแหงกรรมนั้น บัดนี้ ไฟนั้นยังมาไหมผิวหนังที่เทาของเราทั้งสิ้น (อีก) เพราะวากรรมยังไมพินาศไป.

ในกาลกอน เราเปนเด็ก ลูกของชาวประมง อยูในบานเกวัฏฏคาม เห็นคนทั้งหลายฆาปลาแลวเกิดความโสมนัส ดวยวิบากแหงกรรมนั้น ความทุกขที่ศีรษะ (ปวดศีรษะ) ไดมีแลวแกเรา ในเมื่อเจาศากยะทั้งหลายถูกเบียดเบียน พระเจาวิฏฏภะฆาแลว

เราไดบริภาษพระสาวกทั้งหลาย ในศาสนาของพระพุทธเจา พระนามวา ผุสสะ วา ทานทั้งหลายจงเคี้ยว จงกินแต

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 876

ขาวแดง แตอยากินขาวสาลีเลย ดวยวิบากแหงกรรมนั้น เราอันพราหมณนิมนตแลว อยูในเมืองเวรัญชา บริโภคขาวแดง ตลอด ๓ เดือน ในกาลนั้น

เมื่อนักมวยกําลังชกกัน เราไดเบียดเบียนบุตรนักมวยปล้ํา ดวยวิบากแหงกรรมนั้น ความทุกขที่หลัง (ปวดหลัง) ไดมีแลวแกเรา

เมื่อกอนเราเปนหมอรักษาโรค ไดถายยาใหเศรษฐีบุตร (ตาย) ดวยวิบากแหงกรรมนั้น โรคปกขันทิกาพาธ จึงมีแกเรา

เราชื่อวา โชติปาละ ไดกลาวกะพระสุคตเจาพระนามวา กัสสปะ ในกาลนั้นวา จักมีโพธิมณฑลแตที่ไหน โพธิญาณ ทานไดยากอยางยิ่ง ดวยวิบากแหงกรรมนั้น เราไดประพฤติกรรมที่ทําไดยากมาก (ทุกกรกิริยา) ที่ตําบลอุรุเวลาเสนานิคมตลอด ๖ ป แต นั้น จึงไดบรรลุโพธิญาณ แตเราก็มิไดบรรลุโพธิญาณอันสูงสุดดวยหนทางนี้ เราอันบุรพกรรมตักเตือนแลว จึงแสวงหาโพธิญาณโดยทางที่ผิด (บัดนี้) เราเปนผูสิ้นบาปและบุญ เวนจากความเรารอน ทั้งปวง ไมมีความเศราโศก ไมคับแคน เปนผูไมมีอาสวะ จักนิพพาน

พระชินเจาทรงบรรลุกําลังแหงอภิญญาทั้งปวงแลว ทรงพยากรณโดยทรงหวังประโยชนแกภิกษุสงฆ ที่สระใหญ ชื่อวา อโนดาต ดวยประการฉะนี้

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 877

ทราบวา พระผูมีพระภาคเจาไดทรงภาษิตธรรมบรรยายพุทธาปทานชื่อ ปุพพกัมมปโลติ อันเปนความประพฤติในกาลกอนของพระองค ดวยประการฉะนี้แล

จบพุทธาปทานชื่อปุพพกัมมปโลติ

๓๙๐. อรรถกถาปุพพกัมมปโลติกพุทธาปทาน

พึงทราบเรื่องราวในอปทานที่ ๑๐ ดังตอไปนี้ :-

บทวา อโนตตฺตสราสนฺน ความวา ชื่อวา อโนตตฺโต เพราะ น้ําที่ถูกความรอนแหงพระจันทรและพระอาทิตยแผปกคลุมไปไมถึง เพราะ มียอดภูเขาหลายยอดชวยปดบังไว. ชื่อวา สระ เพราะเปนแดนไหลไป คือเปนแดนเกิดกอน หลงใหลไปแหงแมน้ําใหญ อธิบายวา แมน้ําใหญ ที่ไหลออกจากชอง มีชองสีหะเปนตน แลวไหลวนไปทางขวา ๓ รอบ จึงไหลไปทางทิสาภาคที่ไหลออกแลวๆ แตเดิม อโนตัตตะ ศัพท กับ สระ ศัพท รวมกันเปน อโนตัตตสระ อธิบายวา ที่อยูใกลกับสระนั้น คือใกลกับสระอโนดาต ไดแก ตรงที่ใกลสระอโนดาตนั้น.

บทวา รมณีเย ความวา ในสถานที่อันนารื่นรมยใจนั้น ชื่อวา รมณีย เพราะเปนสถานที่อันเทวดา ทานพ คนธรรพ กินนร งู พระ พุทธเจา และพระปจเจกพุทธเจาเปนตน พึงรื่นรมยใจ คือพึงติดใจ.

บทวา สิลาตเล ความวา พื้นแหงศิลาเปนภูเขาลูกเดียว.

บทวา นานารตนปชฺโชเต ความวา โชติชวงเปลงปลั่งดวยแกวมากมายหลายประการ

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๒ - หนาที่ 878

มีแกวทับทิม และไพฑูรย เปนตน.

บทวา นานาคนฺธวนนฺตเร เชื่อม ความวา ที่พื้นศิลา (หิน) ในละแวกปาอันเปนชัฏดอกไมที่มีกลิ่นหอม นานาชนิด เชนไมจันทน กฤษณา การบูร คูน หมากหอม อโศก กากะทิง บุนนาค และ การะเกด เปนตน มีประการตางๆ ความวา พระผูมีพระภาคเจาผูนําของชาวโลก เปนพระสัมมาสัมพุทธเจาของชาวโลกทั้ง ๓ ทรงมีภิกษุสงฆหมูใหญแวดลอม เพราะ ยิ่งใหญดวยพระคุณ และเพราะยิ่งใหญดวยการนับ ประทับนั่งเหนือ อาสนะศิลานั้นแลว ตรัสชี้แจงถึงกรรม คือการถวายดอกไมของพระองค คือไดทรงกระทําใหปรากฏชัดเปนพิเศษ

คําที่เหลือในขอความนั้น มี เนื้อความพอจะรูไดงายทั้งหมด เพราะไดกลาวไวแลวในพุทธาปทาน ในหนหลัง และเพราะมีเนื้อความงาย พระธรรมสังคาหกเถระทั้งหลาย ได รวบรวมกุศลกรรมและอกุศลกรรมไวในอปทานนี้ ทั้งที่มีปรากฏอยูในพุทธาปทานแลว ก็ดวยมุงที่จะรวมไวในวรรค เพราะจะไดชี้แจง แสดงเฉพาะกรรมแล

จบอรรถกถาปุพพกัมมปโลติกพุทธปทาน

จบอรรถกถาอัมพฏผลวรรคที่ ๓๙

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น