ถ. ผมถามว่า ขณะที่สติกำลังระลึกรู้ลมหายใจ คือ ระลึกรู้ลักษณะของลมที่เย็นหรือร้อนอยู่ มีเวทนาหรือโลภมูลจิตเกิดขึ้น แต่ว่าสติไม่ไประลึกรู้ที่นั่น กลับมาระลึกรู้แต่ที่ลมหายใจตลอดเวลาเรื่อยๆ อย่างนี้ไม่ใช่เรื่องของสมาธิ เป็นสติเหมือนกัน แต่ว่าสติระลึกเฉพาะอานาปานะ คือ ลมหายใจที่กระทบโดยลักษณะร้อนหรือเย็นก็ตาม หมายความว่า สติระลึกรู้อยู่ที่ลมตลอดเวลา แม้มีออารมณ์อื่นเกิดขึ้น สติก็ไม่ไประลึกรู้ที่อารมณ์นั้น อย่างนี้จะผิดความจริงหรือเปล่า

สุ. เจริญสติปัฏฐานเป็นปกติ ถ้ายังไม่รู้ทั่ว ก็จะต้องระลึกรู้ลักษณะของนามและรูปจนกว่าจะทั่ว จึงจะละคลาย ไม่หวั่นไหวได้ ความสำคัญอยู่ที่ไม่หวั่นไหว ที่จะไม่หวั่นไหวเพราะรู้ชัด รู้ชัดแล้วไม่หวั่นไหว

ถ้าสติระลึกรู้ลักษณะของลมนานๆ จะหวั่นไหวไหม ก็ไม่หวั่นไหว ถ้าสติจะระลึกรู้ที่เวทนาหน่อยหนึ่ง ก็ไม่หวั่นไหว ถ้าสติจะกลับไประลึกรู้ที่ลมอีกนานๆ จะหวั่นไหวไหม ก็ไม่หวั่นไหว เพราะเหตุว่ารู้ชัดแล้ว รู้จริงๆ รู้ชัดจริงๆ จึงจะไม่หวั่นไหว เมื่อไม่หวั่นไหว เพราะรู้ว่า เป็นแต่เพียงนามธรรมและรูปธรรม ก็สามารถจะแทงตลอด

เพราะฉะนั้น การที่จะรู้แจ้งอริยสัจ แต่ละบุคคลนั้นไม่เหมือนกันเลย ผู้ที่เคยเจริญอานาปานสติสมาธิมาก่อน จิตโน้มไปที่จะระลึกรู้ลักษณะของจิตที่สงบบ้าง ของรูปลมที่กำลังปรากฏบ้าง โดยที่ยังไม่ถึงอุปจารสมาธิ อัปปนาสมาธิก็ได้ หรือว่าบางท่านสมาธิเกิดมาก ไปแทงตลอดที่อุปจารสมาธิก็ได้ หรือที่อัปปนาสมาธิก็ได้ ที่ปฐมฌานก็ได้ ทุติยฌานก็ได้ จะถึงปัญจมฌาน สติระลึกรู้ความไม่ใช่ตัวตนก็ได้

เพราะฉะนั้น เป็นเรื่องของความไม่หวั่นไหวเพราะความรู้ชัด สำคัญที่สุด คือ ตอนที่จะรู้จริง รู้ชัด รู้ทั่ว และก็รู้แล้ว จึงจะไม่หวั่นไหวได้ มิฉะนั้นท่านจะเป็นผู้ที่หวั่นไหวอยู่เสมอ จะระลึกรู้รูปนั้นก็หวั่นไหว จะระลึกรู้นามนี้ก็ไม่กล้า โดยเฉพาะท่านที่เคยเจาะจงจะรู้เพียงรูปเดียว ทางตาไม่ให้รู้สีสันวรรณะ ให้รู้แต่ที่เห็นว่าเป็นนามธรรม ก็จะมีความหวั่นไหวมากทีเดียว ไม่กล้าที่จะระลึกรู้ลักษณะของรูปธรรม เมื่อไม่กล้าที่จะระลึกรู้ จะไม่หวั่นไหวได้ไหม

ท่านพอใจในสีสันวรรณะที่เห็น ติดใจในนิมิตในอนุพยัญชนะ แต่ที่จะละได้เพราะรู้ชัดในสภาพของสิ่งที่ปรากฏนั้นว่า เป็นแต่เพียงรูปธรรมที่ปรากฏทางตา เท่านั้นเอง เพราะฉะนั้น ที่จะไม่หวั่นไหวได้จริงๆ ต้องรู้ชัด รู้ทั่ว รู้ละเอียดด้วย แต่ก่อนที่จะเป็นอย่างนั้น ก็ต้องเจริญสติและรู้ลักษณะของนามและรูปทั้ง ๖ ทาง

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 190