ถ. เรื่องของความคิด รู้สึกว่าไม่กระจ่างแจ้งนัก คือ ขณะที่เราคิดเรื่องอะไร เรามักจะคิดเป็นเรื่อง เราไม่สามารถจะแบ่งอีกใจหนึ่งไปคิดว่า นั่นคืออาการของความคิด อาการที่คิดกับเรื่องที่คิดซ้อนกันอยู่ ไม่ทราบจะแบ่งแยกอย่างไร

สุ . ถ้ามีตัวตนที่จะทำ ไม่ใช่การเจริญสติปัฏฐาน นี่เป็นความสำคัญที่สุด เวลาที่ฟังเรื่องการเจริญสติปัฏฐานยังไม่ละเอียด อาจจะมีความเข้าใจว่า จะต้องพยายามทำอย่างนั้น จะต้องพยายามทำอย่างนี้ นั่นไม่ใช่ลักษณะของสติ แต่เป็นลักษณะของตัวตน

สติเป็นนามธรรมชนิดหนึ่ง เป็นอนัตตา เป็นสภาพที่ระลึกได้ โดยสภาวะลักษณะ สติเป็นโสภณเจตสิก เกิดร่วมกับโสภณจิต คือ จิตประเภทที่ดีงามเท่านั้น ในอกุศลจิตทุกดวงไม่มีสติเจตสิกเกิดร่วมด้วย

เพราะฉะนั้น เป็นไปในทานขณะใด ขณะนั้นมีสภาวะลักษณะที่เป็นนามธรรม คือ สติ ที่ทำให้ระลึกได้ในทาน ถ้ามีการวิรัติทุจริตในขณะใด ขณะนั้นก็เป็นสติที่ระลึกเป็นไปในการวิรัติในขณะนั้น เวลาที่จิตใจไม่สงบ เกิดการระลึกขึ้นได้ว่าเป็นอกุศลธรรม มีอุบายวิธีที่จะทำให้จิตสงบ ก็เป็นสติที่ระลึกเป็นไปในการทำให้จิตสงบ

สำหรับสติปัฏฐาน สติเป็นสภาพที่ระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏตามความเป็นจริง สภาพที่ระลึกได้ในขณะที่กำลังเห็น เห็นก็ยังคงเห็น คือ รู้สีอยู่นั่นเอง ได้ยินก็เป็นสภาพที่ได้ยิน คือ รู้เสียงนั่นเอง เป็นจิตแต่ละประเภทซึ่งจะสลับหน้าที่หรือกิจการงานไม่ได้ จิตเห็นจะมารู้เสียงไม่ได้ จิตได้ยินจะไปรู้สีไม่ได้ ฉันใด สติที่ระลึกได้ในขณะที่เห็นว่า ขณะที่กำลังเห็นนี้เป็นสภาพรู้ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล เพราะแต่ก่อนเคยเป็นเราเห็นโดยไม่ต้องนึกเลย แต่นั่นเป็นความเห็นผิด ถ้าเป็นความเห็นถูก ต้องอาศัยสติที่ระลึกได้ในขณะที่กำลังเห็น รู้ว่า ที่กำลังเห็นนี้เป็นสภาพรู้ชนิดหนึ่ง

เพราะฉะนั้น เวลาที่เกิดความนึกคิดขึ้น สติก็ระลึกได้ จะคิดเรื่องอะไรก็ตาม ขณะที่คิดนั้นเป็นนามธรรม ความคิดนั้นก็หมด แต่ประเดี๋ยวก็เกิดความคิดอีก มีเหตุปัจจัยที่จะให้คิดเรื่องอะไรก็คิดเรื่องนั้น และสติก็ระลึกได้ว่า เป็นแต่เพียงนามธรรม ทีละเล็กทีละน้อย จนกระทั่งนามและรูปที่เกิดปรากฏเป็นปกติประจำวันนั้น สติก็สามารถเริ่มระลึกรู้ได้ตามความเป็นจริงว่า เป็นนามแต่ละชนิด เป็นรูปแต่ละชนิด ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน

เพียงแต่สติระลึกในขณะที่สภาพธรรมชนิดหนึ่งชนิดใดปรากฏ กำลังเห็น เห็นแล้ว สติระลึกได้ กำลังได้ยิน ปรากฏแล้ว สติระลึกได้ คิดนึกเกิดขึ้นปรากฏ สติระลึกขณะใดก็รู้ในขณะนั้นว่า ความคิดนั้น สภาพที่คิดนั้น ก็เป็นนามธรรมชนิดหนึ่งเท่านั้นเอง

เพราะฉะนั้น เป็นสติที่ระลึกได้ และรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม แต่ ไม่ใช่มีตัวตนพยายามจะไปทำอย่างนั้น พยายามจะไปทำอย่างนี้

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 176