[เล่มที่ 24] พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑- หน้าที่ 45

อรรถกถาอุปเนยยสูตร

ชีวิตของสัตว์ทั้งหลาย ย่อมเป็นไปในขณะแห่งจิตดวงหนึ่ง ก็ฉันนั้น เหมือนกัน ครั้นเมื่อจิตดวงนั้นสักว่าแตกดับแล้ว ท่านก็เรียกว่า สัตว์ตายแล้ว เหมือนคำที่ท่านกล่าวไว้ว่า ในขณะแห่งจิตอันเป็นอดีต บุคคลชื่อว่า เป็นอยู่แล้ว มิใช่กำลังเป็นอยู่ มิใช่จักเป็นอยู่ ในขณะแห่งจิตอันเป็นอนาคตบุคคล ชื่อว่า จักเป็นอยู่ มิใช่เป็นอยู่แล้ว มิใช่กำลังเป็นอยู่ ในขณะแห่งจิตอันเป็นปัจจุบัน บุคคลชื่อว่า กำลังเป็นอยู่ มิใช่เป็นอยู่แล้ว ไม่ใช่จักเป็นอยู่

ชีวิต อัตตภาพ สุข และทุกข์ ทั้งหมดประกอบด้วยจิตดวงเดียว ขณะของจิตนั้นย่อมเป็นไปเร็วพลัน. จิตเหล่าใด ของสัตว์ที่กำลังดำรงอยู่หรือกำลังตาย แตกดับไปแล้วใน ปวัตติกาลนี้ จิตเหล่านั้นทั้งหมด หาได้กลับมาเกิดอีกไม่ แม้ขันธ์ทั้งหลายก็ เช่นเดียวกัน. เพราะจิตไม่เกิด สัตว์โลกก็ชื่อว่า ไม่เกิด เพราะจิตเกิดขึ้นเฉพาะหน้า สัตว์โลกก็ชื่อว่า เป็นอยู่ เพราะความแตกดับแห่งจิต สัตว์โลก จึงชื่อว่า ตายแล้ว นี้เป็นบัญญัติเนื่องด้วยปรมัตถ์.

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น