ขออนุญาตสอบถามว่า ปฏิจจสมุปบาทในขณะดวงจิตหนึ่ง นิทานทั้งหมดเทียบกับจิตในพระอภิธรรมได้อย่างไร

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

[เล่มที่ 77] พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๑- หน้าที่ ๕๘๘

พระศาสดาผู้มีพระญาณอันไม่มีอะไรขัดขวางในธรรมทั้งปวง ครั้นทรงแสดงปัจจยาการอันปราศจากขอดปม และไม่ยุ่งยากในสุตตันตภาชนีย์ ด้วยอำนาจจิตต่างๆ ปานดังทรงคลี่ผืนมหาปฐพี และ ปานดังทรงขยายนภากาศด้วยประการฉะนี้แล้ว

บัดนี้ เพราะปัจจยาการนี้จะมีในจิตต่างๆ กัน อย่างเดียว เท่านั้นก็หาไม่ ย่อมมีแม้ในจิตดวงเดียวทีเดียว ฉะนั้น เพื่อจะทรงแสดงปัจจยาการซึ่งเกิดในขณะจิตดวงเดียวกัน โดยประการต่างๆ ด้วยอำนาจอภิธรรมภาชนีย์ จึงทรงตั้งมาติกาไว้ก่อนโดยนัยมีอาทิว่า

อวิชฺชาปจฺจยา สํขาโร (สังขารเกิดเพราะอวิชชาเป็นปัจจัย)

ปฏิจจสมุปปาท ก็ไม่พ้นไปจากสภาพธรรมที่มีจริงในขณะนี้ ซึ่งเป็นธรรมที่เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัยแล้วก็ดับไปไม่เที่ยงไม่ยั่งยืน แม้แต่จิต ก็มีจริงในขณะนี้ เป็นธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยหลายอย่าง แสดงให้เห็นถึงความเป็นจริงของสภาพธรรมที่เป็นอนัตตา ไม่ใช่เกิดขึ้นมาเองลอยๆ โดยปราศจากเหตุปัจจัย และที่สำคัญ จิตไม่ได้มีเพียงดวงเดียวที่ยั่งยืน และไม่มีจิตเกิดพร้อมกัน ๒ - ๓ ขณะ ต้องเกิดทีละขณะ

นิทาน (ความเป็นไปของสภาพธรรม ที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย) ก็คือ ความเป็นไปของธรรมแต่ละขณะๆ นั่นเอง เพราะฉะนั้น เมื่อว่าโดยละเอียด ในนัยอภิธรรม ที่ทรงแสดงปฏิจจสมุปบาท แม้จิตดวงเดียวที่เกิดขึ้น เป็นกุศลจิต บ้าง เป็น อกุศลจิต บ้าง เป็นต้น ขณะนั้น ก็มีปัจจัยทำให้เกิดขึ้นแล้ว แสดงความละเอียดของจิตเพียงขณะเดียวที่เกิดขึ้น ก็มีปัจจัยประการต่างๆ ทำให้เกิดขึ้น นั่นเอง
ตั้งแต่เกิดจนมาถึงขณะนี้ ก็มีจิตเกิดดับสืบต่อกันนับประมาณไม่ได้ จิตขณะหนึ่งดับไป เป็นปัจจัยให้จิตขณะต่อไปเกิดสืบต่อไป ตราบใดก็ตามที่ยังไม่สามารถอบรมเจริญปัญญาจนกระทั่งดับกิเลสทั้งปวงได้อย่างหมดสิ้น ก็ยังไม่สามารถพ้นไปจากทุกข์ ไม่พ้นไปจากความเกิดขึ้นเป็นไปในภพภูมิต่างๆ เป็นเหตุให้สภาพธรรมเกิดขึ้นเป็นไป แต่เมื่อใดที่สามารถรู้แจ้งอริยสัจจธรรมถึงความเป็นพระอรหันต์ ดับขันธปรินิพพานแล้ว เมื่อนั้น ย่อมไม่มีการเกิดขึ้นในสังสารวัฏฏ์ ไม่มีธรรมใดๆ เกิดขึ้นอีกเลย เป็นผู้พ้นจากทุกข์โดยประการทั้งปวง ครับ

...ยินดีในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

อนุโมทนาครับ

สงสัยว่าจิตในปฏิจจสมุปบาทแต่ละดวงเป็นจิตดวงไหน เจตสิกดวงไหนครับ เช่นอวิชชาคือโมหมูลจิตมีโมหเจตสิก แบบนี้อะครับ สังขาร วิญญาณ... คือเจตสิกดวงไหนบ้างครับ

เรียน ความคิดเห็นที่ ๕ ครับ
กล่าวถึงจิตแต่ละขณะ (พร้อมเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) ทุกขณะ ซึ่งเกิดเพราะเหตุปัจจัยหลายอย่าง ครับ

ขออนุโมทนาครับ