ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กลางคืนเป็นควัน กลางวันเป็นไฟ?

พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๒ - หน้า 324

๓. วัมมิกสูตร

[๒๘๙] ... ดูก่อนภิกษุ จอมปลวกนี้พ่นควันในกลางคืน ลุกโพลงในกลางวัน พราหมณ์ได้กล่าวอย่างนี้ว่า พ่อสุเมธะ เจ้าจงเอาศาสตราไปขุดดู. สุเมธะเอาศาสตราขุดลงไปได้เห็นลิ่มสลัก จึงเรียนว่า ลิ่มสลักขอรับ. ...

[๒๙๑] ... ดูก่อนภิกษุ ... ปัญหาข้อว่าอย่างไรชื่อว่าพ่นควันในกลางคืนนั้น ดูก่อนภิกษุ ได้แก่การที่บุคคลขมักเขม้นการงานในกลางวัน แล้วตรึกถึง ตรองถึงในกลางคืน นี้ชื่อว่าพ่นควันในกลางคืน. ปัญหาข้อว่าอย่างไรชื่อว่าลุกโพลงในกลางวันนั้น ดูก่อนภิกษุได้แก่การที่บุคคลตรึกถึง ตรองถึง (การงาน) ในกลางคืน แล้วย่อมประกอบการงานในกลางวันด้วยกาย ด้วยวาจา นี้ชื่อว่าลุกโพลงในกลางวัน .

[อรรถกถาวัมมิกสูตร]
... บทว่า อุกฺขิป ลงฺคึ อภิกฺขน สุเมธ ได้แก่ พ่อบัณฑิต ชื่อว่า กลอนเหล็กกลางคืนเป็นควัน กลางวันเป็นไฟ เมื่อยกกลอนเหล็กขึ้นขุดต่อ พึงเห็นความในบททั้งปวงอย่างที่กล่าวมานี้.
... บทว่า ทิวา กมฺมนฺเต ได้แก่ การงานที่จะพึงทําในกลางวัน. ธูมศัพท์นี้ในบทว่า ธูมายนา นี้เป็นไปในอรรถเหล่านี้ คือ ความโกรธ ตัณหา วิตก กามคุณ ๕ ธรรมเทศนา ควันตามปกติ ... แต่ในที่นี้ ธูมศัพท์นี้ ท่านประสงค์เอาว่าเป็นไปในวิตก ด้วยเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า นี่การหวนควันในกลางคืน.

[สรุป]
กลางคืนเป็นควัน หมายถึง มีการตรึกตรองไปในเวลากลางคืนด้วยความไม่รู้ (เพราะลิ่มสลักหรือกลอนเหล็กคืออวิชชา) นั้นเอง หลังจากทำการงานในเวลากลางวัน
กลางวันเป็นไฟ หมายถึง หลังจากตรึกตรองด้วยความไม่รู้ในเวลากลางคืน ก็ทำการงานในเวลากลางวันทางกาย ทางวาจา ด้วยความไม่รู้อีกเช่นกัน

กราบอนุโมทนา

ยินดีในกุศลจิตครับ