สัมโมหวิโนทนี อรรถกถาพระวิภังคปกรณ์ อายตนวิภังคนิทเทศ ข้อ ความตอนท้ายมีว่า

วาระแห่งสัมมสนญาณ พึงทราบว่า ตรัสไว้แล้วในอายตนะทั้งหมด

เพราะฉะนั้น คนที่ถึงสัมมสนญาณแล้วไม่รู้อายตนะมีไหม ก็ไม่มี ธาตุไม่รู้ได้ไหม กำลังเห็น ไม่ใช่ตัวตน เป็นสภาพรู้ เป็นนามธรรม เป็นจักขุวิญญาณธาตุ สติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏตามความเป็นจริง เมื่อตามความเป็นจริงไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ก็จะมีลักษณะที่ต่างกัน เป็นสภาพที่ปรากฏทางตา หู จมูก ลิ้น กาย เป็นรูปแต่ละลักษณะ และสภาพที่รู้สี รู้เสียง รู้กลิ่น รู้รส รู้โผฏฐัพพะ นั่นก็เป็นนามธรรม เป็นสภาพรู้ สุข ทุกข์ จำได้ เป็นสภาพรู้ทั้งหมด ถ้ารู้ลักษณะของนามและรู้ทีละเล็กทีละน้อย ในตอนแรกยังไม่ชัด จะกล่าวว่า ในขณะที่ระลึกรู้บ่อยๆ เนืองๆ แล้วก็เป็นนามรูปปริจเฉทญาณไม่ได้เลย ความรู้นิดเดียวเป็นพระโสดาบันบุคคลไม่ได้ ที่จะเป็นพระโสดาบันบุคคลได้ ความรู้ชัดเจนถ่องแท้ สามารถแทงตลอดสภาวลักษณะได้ เมื่อใดก็แล้วแต่เหตุ การเจริญสติปัฏฐานตามปกติต้องเจริญทั้ง ๔ สติปัฏฐาน

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 157