ขุททกนิกาย เถรีคาถา อัญญตราเถรีคาถา ซึ่งเป็นคาถาของมารดาท่านพระสุมังคละ มีข้อความที่จะให้เห็นว่า มารดาของท่านพระสุมังคละนั้นรู้แจ้งอริยสัจธรรมในขณะไหน ท่านเป็นผู้ที่ได้สะสมบุญมาแล้วในอดีต

ในสมัยพระผู้มีพระภาคสมณโคดมพระองค์นี้ ท่านเกิดในตระกูลยากจนขัดสน ในพระนครสาวัตถี ท่านมีบุตรชายคนโต ซึ่งภายหลังได้เป็นพระอรหันต์ คือ ท่านพระสุมังคละเถระ สำหรับตัวท่านเองนั้นไม่ปรากฏนาม นอกจากเรียกกันว่า มารดาท่านพระสุมังคละ

ภายหลังที่ท่านบวชเป็นภิกษุณีแล้ว วันหนึ่งขณะที่ท่านระลึกถึงความทุกข์ยาก เมื่อครั้งเป็นคฤหัสถ์ ท่านรู้สึกเศร้าใจ ขณะนั้นเกิดญาณปัญญา บรรลุอรหันต์ แล้วได้กล่าวคาถาว่า

เราพ้นแล้ว พ้นแล้วด้วยดี เป็นผู้พ้นดีแล้วจากสาก จากสามีผู้หาความละอายมิได้ซึ่งเราไม่ชอบใจ จากการทำร่มของสามีที่เราไม่ชอบใจ จากหม้อข้าว จากความขัดสน เราได้ตัดราคะ และโทสะขาดแล้ว เราเข้าไปอาศัยโคนไม้ เพ่งฌานอยู่โดยความสุขว่า สุขหนอ คิดถึงอดีตเมื่อครั้งเป็นคฤหัสถ์ เมื่อครั้งที่ได้รับความทุกข์ยากนานาประการ แล้วก็บรรลุอรหันต์ในขณะนั้น

สำหรับคาถาของท่านพระสุมังคลเถระ ซึ่งเป็นบุตรของอัญญตราเถรีภิกขุณี มีข้อความว่า

เราพ้นดีแล้ว เราพ้นดีแล้ว เราเป็นผู้พ้นดีแล้วจากความค่อมทั้ง ๓ คือ เราพ้นแล้วจากการเกี่ยวข้าว จากการไถนา จากการถางหญ้า ถึงแม้ว่ากิจมีการเกี่ยวหญ้าเป็นต้น จะอยู่ในที่ใกล้ๆ เรานี้เอง แต่ก็ไม่สมควรแก่เราทั้งนั้น ท่านจงเจริญฌานไปเถิด สุมังคละ จงเจริญฌานไปเถิด สุมังคละ ท่านจงเป็นผู้ไม่ประมาทอยู่เถิด สุมังคละ

ฟังผิวเผินก็อาจจะสงสัยว่า ใครเป็นผู้พูด พูดกับใคร แล้วทำไมพูดกับตัวเองอย่างนี้ และข้อความนั้นก็ดูเหมือนกับให้เป็นผู้ที่เจริญฌาน

เป็นชีวิตจริงๆ ของแต่ละคน ไม่ว่าผู้นั้นจะเคยเจริญอบรมอานาปานสติ หรือเป็นมหัคคตจิต เคยเจริญฌาน ได้ฌาน อบรมมาแล้วอย่างไร สภาพธรรมทั้งหลายที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยนั้น สติจะต้องระลึกรู้ตามความเป็นจริงทุกอย่างในชีวิตประจำวัน ถ้าเป็นผู้ที่เจริญสติปัฏฐานแล้ว เป็นปกติธรรมดา จะกล่าวว่าเจริญสติปัฏฐานอย่างเดียวไม่ได้ ให้ทาน รักษาศีล กระทำกิจการงานทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ในขณะนั้นเจริญสติด้วย

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 103