วิปัสสนาญาณที่ 3 คือ สัมมสนญาณ (ความเข้าใจโดยกลุ่ม) เป็นปัญญาที่รู้ชัดการเกิดดับสืบต่อกันอย่างรวดเร็วของนามและรูปที่เกิดและดับไป เมื่อวิปัสสนาญานขั้นนี้ยังไม่เกิดขึ้น ไม่มีใครที่จะรู้ว่านามแลรูปเกิดขึ้นและดับไปอย่างรวดเร็วที่สุด แต่การเกิดดับสืบต่อกันของนามและรูปทั้งหลายที่เกิดดับนั้นไม่ปรากฏ ในวิปัสสนาญานขั้นแรกและขั้นที่ 2นั้น ปัญญาแทงตลอดลักษณะของนามและรูปประเภทละ 1 ครั้ง โดยแยกขาดจากกันและกัน แต่ยังไม่ได้รู้ชัดการเกิดดับสืบต่อกันอย่างรวดเร็วของนามรูปที่เกิดขึ้นและดับไป

วิปัสสนาญานที่ 1,2 และ 3 เป็นเพียงระดับเริ่มต้น ที่เรียกว่า ตรุณวิปัสสนา (วิปัสสนาอย่างอ่อน) ไม่ใช่วิปัสสนาที่มีกำลัง หรือ พลววิปัสสนา ซึ่งวิปัสสนาญานจะมีกำลังมากขึ้นต้องเป็นวิปัสสนาญาณขั้นที่สูงขึ้น ในระดับของวิปัสสนาอย่างอ่อนนั้น ยังคงมีการคิดถึงนามและรูปทั้งหลายที่ถูกรู้ชัด อย่างไรก็ตาม แม้ว่ามีการคิด ธรรมทั้งหลายที่ต่างกันนั้นก็ไม่ได้ประชุมรวมกันเป็นกลุ่มก้อน หรือเป็นโลกที่ประชุมรวมกัน

เพราะว่ายังคงมีการคิดนึกถึงในนามและรูป ในวิปัสสนาญาณทั้ง 3 ขั้นแรก ปัญญานั้นจึงเรียกว่า จินตาญาณ ซึ่ง "จินตา" หมายถึง การคิด หรือ การพิจารณา บางท่านอาจมีความเข้าใจผิดเรื่องขั้นของวิปัสสนาญาณว่ายังมีการคิดอยู่ อาจจะเชื่อว่าเป็น วิปัสสนาอย่างอ่อน แล้วเมื่อผู้นั้นพิจารณาและสังเกตลักษณะของนามและรูป และมีความเข้าใจขึ้นในลักษณะของนามรูปนั้น แต่ตราบเท่าที่วิปัสสนาญาณยังไม่ได้เกิดขึ้น ผู้นั้นไม่สามารถแทงตลอดความเป็นอนัตตาของวิปัสสนาญาณ ผู้นั้นไม่สามารถที่จะเข้าใจวิปัสสนาญาณซึ่งรู้ชัดลักษณะของนามและรูปผ่านทางมโนทวาร สามารถที่จะเกิดขึ้นที่ใดก็ได้ และสามารถที่จะรับเอาอารมณ์ใดก็ได้ที่ธรรมนั้นปรากฏ ซึ่งวิปัสสนาญาณเกิดขึ้นเพราะปัจจัยปรุงแต่งของตน และไม่ได้เกิดขึ้นด้วยการบังคับควบคุมให้เกิดขึ้น

บางท่านอาจจะเชื่ออย่างไม่ถูกต้องว่า เมื่อเขากำลังระลึก พิจารณาและสังเกตลักษณะของนามและรูป เขามีความเข้าใจชัดในนามรูป และเขาก็ได้บรรลุวิปัสสนาญาณที่ 1 คือความรู้ชัดความต่างกันของนามรูปแล้ว (นามรูปปริจเฉทญาณ) ผู้นั้นสามารถที่จะมีความเข้าใจผิด เพราะเขายังไม่ได้รู้ว่าวิปัสสนาญาณต้องปรากฏโดยความเป็นอนัตตา (ไม่ใช่เรา) เช่นเดียวกันกับนามธรรมและรูปธรรมอื่นๆ ที่ปรากฏ เมื่อวิปัสสนาญาณเกิด ลักษณะของนามและรูปปรากฏผ่านทางมโนทวาร รูปทั้งหลายที่เป็นกามวัตถุ (รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ) ปรากฏผ่านทางทวารทั้ง 5 (ตา หู จมูก ลิ้น กาย) และหลังจากปัญจทวารวิถีหมดไป อารมณ์นั้นรู้ได้ผ่านทางมโนทวารวิถี อย่างไรก็ตาม เมื่อไม่มีวิปัสสนาญาณ มโนทวารวิถีจะไม่ปรากฏตามความเป็นจริง ถูกซ่อนโดย กามวัตถุทั้ง 5 ที่ปรากฏผ่านทางปัญจทวารวิถี ในขณะของวิปัสสนาญาณ รูปทั้งหลายจะปรากฏชัดเจนผ่านทางมโนทวาร และขณะนั้นมโนทวารนั้นซ่อนปัญจทวารไว้ (เหมือนที่เคยถูกซ่อนไว้ด้วยปัญจทวารในขณะที่วิปัสสนาญาณไม่เกิด) เหตุการณ์นี้ตรงกันข้ามกับในขณะที่ไม่มีวิปัสสนาญาณ (คือ ปัญจทวารจะปิดบังมโนทวารไว้)

ข้อความนี้แปลจาก...The Stages of Vipassana - 3rd stage of vipassana nana - 1

อ่านตอนอื่นๆ ...กดลิ้งค์

1. วิปัสสนาญาณที่ 1 .....กดลิ้งค์

2. วิปัสสนาญาณที่ 2 .....กดลิ้งค์

3. วิปัสสนาญาณที่ 3-1 .....กดลิ้งค์

4. วิปัสสนาญาณที่ 3-2 .....กดลิ้งค์

5. วิปัสสนาญาณที่ 4 .....กดลิ้งค์

6. วิปัสสนาญาณที่ 5 .....กดลิ้งค์

7. วิปัสสนาญาณที่ 6 .....กดลิ้งค์

8. วิปัสสนาญาณที่ 7 .....กดลิ้งค์

9. วิปัสสนาญาณที่ 8 .....กดลิ้งค์

10. วิปัสสนาญาณที่ 9 .....กดลิ้งค์

11. วิปัสสนาญาณที่ 10 .....กดลิ้งค์

12. วิปัสสนาญาณที่ 11 .....กดลิ้งค์

13. วิปัสสนาญาณที่ 12 .....กดลิ้งค์

14. วิปัสสนาญาณที่ 13 .....กดลิ้งค์

15. วิปัสสนาญาณที่ 14 .....กดลิ้งค์

16. วิปัสสนาญาณที่ 15 .....กดลิ้งค์

17. วิปัสสนาญาณที่ 16 .....กดลิ้งค์

18. บทสรุป .....กดลิ้งค์