[เล่มที่ 32] พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 420

อรรถกถาสูตรที่ ๕

ประวัติพระอุปเสนวังคันตบุตรเถระ

ในสูตรที่ ๕ มีวินิจฉัยดังตอไปนี้

บทวา สมนฺตปาสาทิกาน ไดแก ผูนําความเลื่อมใสมาแกชน ทั้งปวง. คําวา อุปเสน เปนชื่อของพระเถระนั้น. ก็พระเถระนั้นเปน บุตรพราหมณวังคันตะ ฉะนั้น จึงเรียกกันวา วังคันตบุตร. ก็พระเถระ นี้มิใชเปนผูนําความเลื่อมใสมาดวยตนเองอยางเดียวเทานั้น แมบริษัท ของทานก็เปนผูนําความเลื่อมใสมา ดังนั้นทานจึงชื่อวาเปนยอดของ ภิกษุผูนําความเลื่อมใสมาโดยรอบ ดวยสามารถแหงชื่อที่ไดเพราะ อาศัยบริษัท ในปญหากรรมของทาน มีเรื่องที่จะกลาวตามลําดับ ตอไปนี้

ก็พระเถระแมนี้บังเกิดในเรือนตระกูลในนครหงสวดี ในกาล แหงพระปทุมุตตรพุทธเจา เจริญวัยแลว ไปเฝาพระศาสดาฟงพระธรรมอยูโดยนัยกอนนั่นแล เห็นพระศาสดาทรงตั้งภิกษุรูปหนึ่งใน ตําแหนงยอดเยี่ยมของภิกษุผูนําความเลื่อมใสมาโดยรอบ กระทํา กุศลธรรมยิ่ง ๆ ขึ้นไปตอพระศาสดา ปรารถนาตําแหนงนั้นกระทํา กุศลตลอดชีวิต เวียนวายอยูในเทวดาและมนุษยทั้งหลาย ในพุทธุปบาท กาลนี้ ไดถือปฏิสนธิในครรภของนางสารีพราหมณี พวกญาติตั้งชื่อ ใหทานวา อุปเสนทารก. อุปเสนทารกเจริญวัยแลวเรียนไตรเพท ฟงพระธรรมในสํานักของพระทศพล ไดศรัทธาบวชแลว. ทานอุปสมบทไดพรรษาเดียว คิดวาเราจะขยายอาณาจักรพระอริยะ จึงให

พระสุตตันตปฎกอังคุตตรนิกายเอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 421

กุลบุตรคนหนึ่งบรรพชาอุปสมบทในสํานักของตน. ครั้นออกพรรษา ปวารณาแลว ในเวลาที่สัทธิวิหาริกมีพรรษาเดียว ตนเองสองพรรษา ทานคิดวา พระทศพลทรงเห็นเราแลวจักยินดี จึงพาสัทธิวิหาริกมา เฝาพระทศพล. พระศาสดาตรัสถามทานซึ่งถวายบังคมแลวนั่งในที่ แหงหนึ่งวา เธอมีพรรษาเทาไร ภิกษุ" "สองพรรษา พระเจาขา" "ภิกษุนี้มีพรรษาเทาไร" "พรรษาเดียว พระเจาขา ภิกษุนี้เปน อะไรของเธอ "เปนสัทธิวิหาริของขาพระองค พระเจาขา" ครั้งนั้น พระศาสดาตรัสวา เร็วไป โมฆบุรุษ เธอเวียนมา เพื่อความเปนผูมักมาก แลวทรงติเตียนทานโดยอเนกปริยาย. พระ เถระถูกตําหนิแตสํานักพระศาสดา ถวายบังคมพระผูมีพระภาคเจา ทานมีใบหนาผองใสเสมือนดวงจันทรในวันเพ็ญ คิดวา เราจักให พระศาสดาประทานสาธุกาการเพราะอาศัยบริษัทนี่แหละ ดังนี้แลว ไปยังที่แหงหนึ่งในวันนั่งเอง เจริญวิปสสนากรรมฐาน ไมนานัก บรรลุพระอรหัต.

ลําดับนั้น เพราะพระเถระออกบวชจากระกูลใหญ และเปน พระธรรมกถึกผูฉลาดในการกลาวสอน ฉะนั้นจึงมีทารกของระกล เปนจํานวนมาก เลื่อมใสธรรมกถาของทานและออกจากตระกูลมิตร อํามาตยและญาติผูใหญ พากันไปบรรพชายังสํานักของพระเถระ. ทานกลาววา เราเปนผูอยูปาเปนวัตร แมพวกทานก็จงสามารถเปน ผูอยูปาเปนวัตร บรรพชาเถิด ดังนี้แลวบอกธุดงค ๑๓. ใหเขาเหลานั้น ผูกลาววา พวกกระผมจักศึกษา ขอรับ ดังนี้บรรพชา. ทานเหลานั้น อธิฎฐานธุดงคนั้น ๆ ตามกําลังของตน. แมพระเถระ ในเวลาที่ตนม

พระสุตตันตปฎกอังคุตตรนิกายเอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 422

พรรษา ๑๐ ศึกษาวินัยคลองแคลวแลวใหสามเณรทั้งหมดอุปสมบท. ภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูปที่อุปสมบทแลว ไดเปนบริวารของทาน ดวยประการฉะนี้.

สมัยนั้น พระศาสดาประทับอยูในพระเชตวันมหาวิหาร ตรัสบอกภิกษุสงฆวา ภิกษุทั้งหลาย ตถาคตปรารถนาจะหลีกเรน สักครึ่งเดือน แลวประทับอยูพระองคเดียว. แมภิกษุสงฆก็ไดทํา กติกากันวา รูปใดเขาไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา ตองใหรูปนั้นแสดง อาบัติปาจิตตีย. คราวนั้น พระอุปเสนเถระคิดวาจักเฝาพระผูมีพระภาคเจา จึงพรอมดวยบริษัทของตนไปพระวิหารเชตวัน เขาเฝา พระศาสดาถวายบังคมแลวนั่ง ณ ที่สมควรแหงหนึ่ง. เพื่อเริ่มการ สนทนา พระศาสดาตรัสเรียกสัทธิวิหาริกของพระเถระรูปหนึ่งวา ภิกษุ เธอชอบใจบังสุกุลจีวรหรือ. สัทธิวิหาริกรูปนั้นกราบทูลวา ขาพระองคไมชอบใจบังสุกุลจีวรเลย พระเจาขา แลวกราบทูลแด พระศาสดาถึงเรื่องที่พวกตนครองบังสกุลจีวร ก็ดวยความเคารพ พระอุปชฌาย. ในฐานะนี้พระศาสดาไดประทานสาธุการแกพระเถระ วา สาธุ สาธุ อุปเสนะ แลวตรัสกถาพรรณนาคุณโดยอเนกปริยาย. ความยอในเรื่องนี้ ดังนี้. แตความพิสดาร เรื่องนี้มาแลวในพระบาลี นั่นแล.

ในกาลตอมา พระศาสดาประทับนั่งทามกลางหมูพระอริยะ ทรงตั้งพระ(อุปเสนวังคันตบุตร) เถระไวในตําแหนงยอดเยี่ยมของ เหลาภิกษุผูนําความเลื่อมใสมาโดยรอบ ในพระศาสนานี้แล.

จบ อรรถกถาสูตรที่ ๕

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น