สัมโมหวิโนทนี อรรถกถาของ วิภังคปกรณ์ สติปัฏฐานวิภังค์ ตอนจบของกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน มีข้อความว่า

กัมมัฏฐานให้สำเร็จประโยชน์ทุกประการได้ด้วยสติและสัมปชัญญะ อีกประการหนึ่ง สติและสัมปชัญญะเป็นอุบายบริหารกัมมัฏฐาน

ท่านคงจะได้เคยฟังเรื่องการบริหาร การรักษา การเจริญกัมมัฏฐาน ไม่มีอะไรเลยนอกจากสติและสัมปชัญญะระลึกรู้ลักษณะของนามและรูปเป็นปกติบ่อยๆ เนืองๆ เพื่อจะได้รู้ชัดขึ้น ชินขึ้น ถ้าไม่ชัด ไม่ชิน ก็ละ ก็คลายไม่ได้

ข้อความต่อไปมีว่า

ผู้ได้สมถะ คือ ความสงบ ด้วยสามารถกายานุปัสสนาก็ด้วยสติ ได้วิปัสสนาก็ด้วยสัมปชัญญะ พึงทราบว่า ท่านกล่าวผลแห่งภาวนาไว้ ก็ด้วยการกำจัดอภิชฌาและโทมนัส

เพราะสติระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมที่ปรากฏในขณะนั้น ไม่มีวิธีอื่น นอกจากระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมที่ปรากฏให้รู้ ที่มีลักษณะจริงๆ ที่เป็นปรมัตถธรรม แล้วก็ปรากฏให้รู้ด้วย

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 178