สำหรับใน มหาสติปัฏฐานสูตร ทุกบรรพ ไม่ว่าจะเป็นกายานุปัสสนาบรรพใด เวทนานุปัสสนาบรรพใด จิตตานุปัสสนาบรรพใด ธัมมานุปัสสนาบรรพใด จะมีข้อความว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

ในกายานุปัสสนาสติปัฏฐานทุกบรรพ ไม่ว่าจะเป็นอานาปานบรรพ ก็มีข้อความว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

อิริยาบถบรรพ ก็มีข้อความเช่นเดียวกันว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

ธรรมในขณะที่พิจารณาลมหายใจ กับธรรมในขณะที่พิจารณาอิริยาบถบรรพ ต้องมีสภาวะลักษณะที่เหมือนกัน ถ้าเป็นกาย

สำหรับปฏิกูลมนสิการบรรพ มีข้อความว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

ไม่มีพยัญชนะที่บอกว่า พิจารณาเห็นผมเกิดขึ้น แต่มีข้อความว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

สำหรับอิริยาบถบรรพ ก็ไม่มีข้อความว่า

พิจารณาเห็นรูปนั่งเกิดขึ้น หรือรูปนอนเกิดขึ้น รูปเดินเกิดขึ้น พิจารณาเห็นรูปนั่งดับไป พิจารณาเห็นรูปนอนดับไป พิจารณาเห็นรูปเดินดับไป ไม่มีข้อความนี้เลย

แต่มีข้อความว่า

พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ความเสื่อมในกายบ้าง พิจารณาเห็นธรรม คือ ทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อมในกายบ้าง

ธรรมทั้งนั้น ไม่มีผม ขน เล็บ ฟัน หนังติดอยู่ ไม่มีลมหายใจติดอยู่ ไม่มีอิริยาบถติดอยู่ แต่ว่าเป็นธรรมทั้งหมด เพราะฉะนั้น ต้องเป็นปรมัตถธรรม มีสภาวะลักษณะปรากฏ

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 172