ข้อสำคัญอีกประการหนึ่ง วิปัสสนาญาณแรก คือ นามรูปปริจเฉทญาณ ปัญญาที่สมบูรณ์ที่รู้ลักษณะที่ต่างกันของนามธรรมและรูปธรรม ไม่ใช่ให้รู้อย่างเดียวเพราะฉะนั้น ใครจะจงใจไปรู้ที่รูปเดียวโดยที่ไม่รู้นาม ก็ไม่มีการถึงความสมบูรณ์ของปัญญาที่เป็นวิปัสสนาญาณขั้นต้น คือ นามรูปปริจเฉทญาณ เพราะถ้าไม่รู้ลักษณะที่ต่างกันของนามธรรมและรูปธรรมแล้ว ความสงสัยต้องมีอยู่ เพราะนามธรรมและรูปธรรมเกิดปรากฏพร้อมๆ กัน อย่างทางกาย ถ้าไม่เจริญสติบ่อยๆ ไม่ปรากฏความต่างกันว่า สภาพนี้เป็นนามธรรม สภาพนั้นเป็นรูปธรรม ก็จะหลงเข้าใจผิด หรือสงสัยได้ว่า นี่นาม หรือว่า นี่รูป

เพราะฉะนั้น เรื่องของการเจริญสติปัฏฐานเป็นเรื่องของปัญญาที่รู้ชัดตามปกติ ขอให้คิดถึงความจริงว่า ไม่มีใครบังคับให้สติรู้แต่เฉพาะที่กาย จะเลือกว่า ท่านจะเป็นผู้ที่เจริญกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ไม่รู้ลักษณะของสภาพธรรมหมวดอื่นเลย ปัญญาจะเจริญได้ไหม เพราะเวทนาก็มี เดี๋ยวสุข เดี๋ยวทุกข์ เดี๋ยวเฉยๆ ถ้าสติไม่ระลึกรู้ลักษณะของเวทนา แล้วจะไปละ ไม่ยึดถือสภาพของความรู้สึกว่า ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์บุคคล จะเป็นไปได้ไหม ถ้าสติไม่เริ่มระลึกรู้ว่า ความรู้สึกนั้นก็เป็นแต่เพียงสภาพธรรมชนิดหนึ่งที่มีจริง ที่ปัญญาจะต้องรู้ ที่สติจะต้องระลึกด้วย เพราะเป็นของที่มี แล้วก็เกิดดับสืบต่อกันอย่างรวดเร็วมาก

กายกระทบสัมผัส รูปเย็นปรากฏ ความรู้สึกสบาย แล้วทำไมจึงจะไม่ให้รู้ ลักษณะของเวทนาที่ปรากฏ ซึ่งต้องรู้ เพราะขณะนั้นปรากฏ อย่าไปจงใจที่จะบังคับ ไปเลือกว่า จะต้องรู้เฉพาะรูปนั้นเท่านั้น หรือว่า หมวดนั้นเท่านั้น ซึ่งจะทำให้ไม่สามารถรู้ความจริง เพราะฉะนั้น การเจริญสติปัฏฐานเป็นเรื่องที่ละเอียดจริงๆ ไม่ว่าจะเป็นในกายานุปัสสนา เวทนานุปัสสนา จิตตานุปัสสนา หรือธัมมานุปัสสนาก็ตาม จะแสดงให้เห็นชัดเจนว่า เป็นการเจริญสติเป็นปกติในชีวิตประจำวันนั่นเอง

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 116