อ่านและฟังธรรมมาตั้งแต่เด็ก คุ้นเคยกับชื่อหนังสือเรื่อง “มิลินทปัญหา” ที่มักถูกอ้างอิงถึงคำถามคำตอบของพระเจ้ามิลินท์กับพระนาคเสนเถระเสมอ รู้สึกชอบคำตอบของท่านพระนาคเสนเถระที่ตอบปัญหาพระเจ้ามิลินท์ด้วยอุปมาที่แจ่มแจ้งทำให้หายสงสัย และในหนังสือ “ปรมัตถธรรมสังเขป” ของท่านอาจารย์ หน้า 13 ได้กล่าวไว้ว่า “...คัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาที่ควรค่าแก่การศึกษา ซึ่งท่านพระเถระผู้ทรงคุณในอดีตสมัยต่อๆ มา ได้รจนาไว้ เช่น มิลินทปัญหา รจนาโดย พระปิฏกจุฬาภัย ประมาณ พ.ศ. 500 ...”

ทำให้อยากจะอ่านให้จบทั้งเล่มมานานแล้ว แต่พอมีคนบอกว่า ยากมาก อ่านไม่รู้เรื่องหรอก ก็หยุดความคิดที่จะอ่านนั้น แต่ก็ยังคิดถึงเสมอๆ เมื่อมีโอกาสจึงได้สั่งซื้อหนังสือมิลินทปัญหา ฉบับแปลในมหามกุฏราชวิทยาลัย จากมูลนิธิมหามกุฏราชวิทยาลัยทางออนไลน์ ได้รับมานานนับปีแล้ว ก็ยังไม่ได้เริ่มอ่าน จนกระทั่งช่วงโควิด ต้อง “อยู่บ้าน หยุดเชื้อ เพื่อชาติ” จึงหยิบมาพลิกๆ ดู อ่านไปบ้าง ก็พอเข้าใจได้ เพราะเริ่มมีความรู้พื้นฐานพระอภิธรรมจากการศึกษาที่ มศพ. พอสมควร เข้าใจเรื่องปรมัตถธรรมบ้าง เช่นเรื่องนี้

3 สิ่งที่ไม่มีในโลก

(มิลินทปัญหา เมณฑกปัญหา วรรคที่ 7 โลกนัตถิภาวปัญหา)

สัตว์ที่มีเจตนาก็ดี ที่ไม่มีเจตนาก็ดี เป็นสัตว์ไม่แก่และไม่ตาย ย่อมไม่มีในโลก ความที่สังขารทั้งหลายเป็นของเที่ยง ย่อมไม่มีในโลก ความเข้าไปค้นได้ว่า สัตว์โดยปรมัตถ์ ย่อมไม่มีในโลก

ก็เป็นเรื่องจริงว่า ถ้าไม่มีพื้นฐานพระอภิธรรมมาก่อนเลย จะอ่านไม่รู้เรื่อง สัตว์ที่มีเจตนาก็ดี และไม่มีเจตนาก็ดี เป็นอย่างไร ที่ว่าเข้าใจแล้วคือ เจตนาเกิดกับจิตทุกดวง ดังนั้นที่มีเจตนาก็คือสัตว์ที่ทั้งรูป จิตและเจตสิก ส่วนไม่มีเจตนา คือ อสัญญสัตตาพรหม ที่มีแต่รูป ไม่มีจิตและเจตสิก แม้อย่างนั้นเมื่อเกิดก็ต้องแก่และตาย เพราะฉะนั้น สัตว์ที่มีเจตนาก็ดี ที่ไม่มีเจตนาก็ดี เป็นสัตว์ไม่แก่และไม่ตาย ย่อมไม่มีในโลก สังขารทั้งหลายคือสภาพธรรมที่เกิดเพราะปัจจัยปรุงแต่งย่อมไม่เที่ยง เกิดแล้วดับไป ไม่กลับมาอีกเลย เพราะฉะนั้น ความที่สังขารทั้งหลายเป็นของเที่ยง ย่อมไม่มีในโลก และความเข้าไปค้นได้ว่า สัตว์โดยปรมัตถ์ เช่น เห็น ได้ยิน ... สี เสียง ... คิดนึก ที่เกิดขึ้นทำกิจหน้าที่แล้วดับไปทันที ว่าเป็นเรา เป็นของเรา เป็นสัตว์ บุคคล ตัวตน เป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใด ย่อมไม่มีในโลก

และปัญหาที่พระเจ้ามิลินท์ถามทั้งหมดนั้น ถ้าไม่มีพื้นฐานพระอภิธรรมมาบ้าง ก็จะไม่เข้าใจคำตอบที่พระนาคเสนเถระทูลตอบอย่างแจ่มแจ้งได้เลย

เมื่อตั้งต้นอ่านก็คิดว่า จะมีประโยชน์ยิ่งขึ้นถ้าอ่านเป็นหนังสือเสียงเผยแพร่ทางช่องยูทูป “นานาสาระจากพระไตรปิฎก” ซึ่งต้องทำเรื่องขออนุญาตจากมูลนิธิมหามกุฏราชวิทยาลัย เจ้าของลิขสิทธิ์ก่อน เมื่อได้รับอนุญาตแล้ว จึงอ่านจนจบ ซึ่งใช้เวลานานหลายเดือน มีทั้งหมด 78 ตอน แบ่งเป็น 4 เพลย์ลิสต์ ตามลิงค์นี้

หวังว่า จะมีประโยชน์แก่ผู้สนใจบ้าง แต่อย่างน้อยผู้อ่านก็มีความเข้าใจเพิ่มขึ้นว่า ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา ไม่ใช่เรา นั้นเป็นหัวใจสำคัญของพระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

กราบเท้าขอบพระคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่สอนตรงตามที่ทรงแสดงไว้ทุกประการ

ขออนุโมทนาครับ

กราบขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ