[เล่มที่ 25] พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เล่ม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 405

๗. ปุนัพพนุสูตร

นางยักษิณีปลอบใหลูกฟงธรรม

[๘๒๒] สมัยหนึ่ง พระผูมีพระภาคเจาประทับอยูในพระวิหารเชตวัน อารามของทานอนาถบิณฑิกเศรษฐี ในกรุงสาวัตถี.

สมัยนั้นแล พระผูมีพระภาคเจาทรงยังภิกษุทั้งหลายใหเห็นแจง ให สมาทาน ใหอาจหาญ ใหรื่นเริงอยูดวยธรรมีกถาอันปฏิสังยุตดวยพระนิพพาน. ภิกษุเหลานั้นตั้งใจมนสิการ ประมวลไวดวยใจทั้งหมด เงี่ยโสตลง สดับพระธรรม.

[๘๒๓] ครั้งนั้นแล นางยักษีผูเปนมารดาของปุนัพพสุปลอบบุตร นอยอยางนี้วา

นิ่งเสียเถิดลูกอุตรา นิ่งเสียเถิดลูก ปุนัพพสุ จนกวาแมจะฟงธรรมของพระ- พุทธเจาผูประเสริฐ ผูเปนพระศาสดาจบ พระผูมีพระภาคเจาตรัสนิพพานอันเปน เครื่องเปลื้องตนเสีย จากกิเลสเครื่อง

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 406

รอยรัดทั้งปวง เวลาที่ปรารถนาใน ธรรมนั้นจะลวงเลยแมไปเสีย ของลูกตน เปนที่รักในโลก ผัวของตนเปนที่รักในโลก แตความปรารถนาในธรรมนั้น เปนที่รัก ของแมยิ่งกวาลูกและผัวนั้น เพราะลูก หรือผัวที่รัก พึงปลดเปลื้องจากทุกขไมได เหมือนการฟงธรรมยอมปลดเปลื้องเหลา สัตวจากทุกขได ในเมื่อโลกอันทุกข วงลอมแลว ประกอบดวยชราและมรณะ แมปรารถนาจะฟงธรรม ที่พระพุทธเจา ตรัสรูดวยพระปญญาอันยิ่ง เพื่อพนจาก ชราและมรณะ จงนิ่งเสียเถิดลูกปุนัพพสุ.

[๘๒๔] ปุนัพพสุพูดวา แมจา ฉันก็จักไมพูด อุตรานองสาว ของฉันก็จักเปนผูนิ่ง เชิญแมฟงธรรม อยางเดียว การฟงพระสัทธรรมนําความ สุขมาให แมจา เราไมรูพระสัทธรรมจึง ไดเที่ยวไปลําบาก พระพุทธเจาพระองคนี้ เปนผู ทําความสวางไสวแกเทวดาและ มนุษยผูลุมหลง มีพระสรีระครั้งสุดทาย มีพระจักษุ แสดงธรรมอยู.

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 407

[๘๒๕] ยักษิณีพูดวา นาชื่นชมนัก ลูกผูนอนนอกของ แมเปนคนฉลาด ลูกของแมยอมรักใคร พระธรรมอันบริสุทธิ์ของพระพุทธเจาผู ประเสริญ ปุนัพพสุเจาจงมีความสุขเถิด วันนี้แมเปนผูยางขึ้นไปในพระศาสนา แมและเจาเหนอริยสัจแลว แมแมอุตรก็ จงฟงแม.

อรรถกถาปุนัพพสุสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในปุนัพพสุสูตรที่ ๗ ตอไปนี้.

บทวา เตน โข ปน สมเยน ไดแกสมัยไหน สมัยดวงอาทิตยตก ไดยินวา ในกาลนั้น พระผูมีพระภาคเจาทรงแสดงธรรมแกมหาชนภายหลัง เสวยพระกระยาหาร ทรงสงมหาชนแลว สรงสนานในซุมลงสรง ประทับนั่ง. ตรวจดูโลกธาตุทางทิศตะวันออก บนบวรพุทธาสนะที่เขาจัดไวในบริเวณพระคันธกุฏี. ครั้งนั้น พวกภิกษุผูถือผาบังสุกุลและบิณฑบาตเปนวัตร จาริกไป รูปเดียว หรือสองรูปเปนตน ออกจากที่พักกลางวันและที่อยูของตน ๆ แลว มาถวายบังคมพระทศพล นั่งประหนึ่งวงอยูดวยมานแดง. ครั้งนั้น พระศาสดา ทรงทราบอัธยาศัยของภิกษุเหลานั้น จึงตรัสธรรมีกถา ประกอบดวยนิพพาน.

บทวา เอว โตเสสิ ความวา ไดยินวา นางยักษิณีมารดาปุนัพพสุ นั้น อุมธิดา จูงบุตร กําลังแสวงหาอุจจาระ ปสสาวะ น้ําลายและน้ํามูก

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 408

เปนตนที่ริมกําแพงและริมคู. หลังพระเชตวัน ไปถึงซุมประตูพระเชตวัน โดยลําดับ. ก็พระสุรเสียงของพระผูมีพระภาคเจา ตรัสอยูวา อานนท เธอ นําบาตรมาเถิด นําจีวรมาเถิด จงใหทานแกคนกินเดนเถิดดังนี้ แผไปโดยรอบ ไดประมาณ ๑๒ ศอกเทานั้น. ถาบริษัท นั่งอยูถึงที่สุดจักรวาล พระสุรเสียงของ พระองค ผูทรงแสดงธรรมอยู ยอมไปถึงบริษัท ยอมไมเลยออกไปภายนอก บริษัท แมเพียงองคุลีหนึ่งดวยพระดําริวา พระสุรเสียงอันไพเราะ อยาเสียไป โดยไมใชเหตุเลย. นางยักษิณีนี้ ยืนอยูภายนอกบริษัท จึงไมไดยินเสียงใน ที่นั้น. เมื่อนางยืนที่ซุมพระทวาร ยืนเฉพาะพระพักตรโดยพุทธวิถีอันใหญ พระคันธกุฏียอมปรากฏ. นางเห็นบริษัทไมไหวติง เวนการคะนองมือเปนตน ดวยความเคารพในพระพุทธเจา เหมือนเปลวประทีป ในที่ไมมีลมแลวคิดวา ก็ในที่นี้ จักมีสิ่งของบางสิ่ง แจกแน เราจักไดซึ่งเนยใส น้ํามัน น้ําผึ้งและ น้ําออยเปนตน อยางใดอยางหนึ่งแน ที่ไหลออกอยูจากบาตรบาง จากมือบาง ก็หรือที่ตกแลวบนพื้น ดังนี้ จึงเขาไปภายในวิหาร. อารักขเทวดาสิ่งอยูที่ซุม ประตูเพื่อหามอวรุทธกยักษ เห็นอุปนิสัยของนางยักษิณีแลวจึงไมหาม. พระสุรเสียงอันไพเราะตัดผิวเปนตนไปจดเยื่อในกระดูกของนางพรอมกับการไป โดยความเปนอันเดียวของบริษัทตั้งอยู. บุตรนอยทั้งหลาย เตือนนางยักษิณี นั้น ผูยืนไมไหวติงเพื่อฟงธรรม โดยนัยกอนนั่นแล. นางยักษีนั้นคิดวา บุตรนอยทั้งหลายจะทําอันตรายแกการฟงธรรมของเรา ดังนี้ จึงปลอบบุตรนอย ทั้งหลายอยางนี้วา นิ่งเสียเถิด ลูกอุตรา ดังนี้.

ในบทเหลานั้น บทวา ยาว ความวา ขอลูกจงนิ่งตลอดเวลา ที่แม ฟงธรรมเถิด.

บทวา สพฺพคนฺถปฺปโมจน ความวา กิเลสเครื่องรอยรัด ทั้งปวง ยอมพนไป เพราะถึงนิพพาน เพราะฉะนั้น นิพพานนั้น ทานกลาววา เปนที่พนไปจากกิเลสเครื่องรอยรัดทั้งปวง.

บทวา อติเวลา ความวา ลวงเวลา

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 409

คือเกินประมาณ. บทวา ปยายนา ไดแกความแสวงหาคือปรารถนา.

บทวา ตโต ปยตร ความวา ความแสวงหา ความปรารถนาธรรมนี้ใด ขอนี้เปน ที่รักของเรากวาลูกและผัวนั้น. อนึ่งพระบาลีวา ปยตรา ดังนี้ก็มี.

บทวา ปาณิน ความวา เหมือนการฟงพระสัทธรรม ยอมเปลื้องเหลาสัตวจากทุกขได. ยอม เปลื้องเหลาสัตวอะไระ ควรนําบทวา ปาณิน มากลาว.

บทวา ย ธมฺม อภิสมฺพุธ ความวา พระผูมีพระภาคเจา ตรัสรูธรรมใด.

บทวา ตุณฺหีภูตายมูตฺตรา ความวา ปุนัพพสุกลาววา ฉันจักไมพูดเลย แมอุตตรา นองสาวนี้ของฉันก็จักเปนผูนิ่ง. บทวา สทฺธมฺมสฺส อนฺาย ความวา แม เราไมรูพระสัทธรรมนี้แล แมในกาลกอน บัดนี้ จึงเสวยทุกข มีความหิว กระหายเปนตนนี้ เที่ยวไปลําบาก คืออยูลําบาก.

บทวา จกฺขุมา ไดแก มีพระจักษุ ดวยพระจักษุ ๕. พระผูมี พระภาคเจา เมื่อทรงแสดงธรรม ทรงกําหนดบริษัท ทรงเห็นอุปนิสัยแหง โสดาปตติผลของนางยักษิณีนั้น และยักขทารก เปลี่ยนเทศนาแลว จึงมาแสดง เรื่องสัจจะ ๔. นางยักษิณีนั้น ยืนฟงธรรมอยูในประเทศนั้นแล กับบุตรตั้ง อยูในโสดาปตติผล. สวนธิดาของนางยักษิณีนั้น ก็มีอุปนิสัย. แตไมอาจจะ รับเทศนาได เพราะเปนเด็กเกินไป

บัดนี้ นางยักษิณีนั้น เมื่อจะทําอนุโมทนาแกบุตรจึงกลาวคําวาดีหนอ ลูกขอวาเปนบัณฑิตดังนี้เปนตน.

บทวา อชฺชาหมฺหิ สมุคฺคตา ความวา แมเปนผูขึ้นพรอมแลว แตวันนี้ อีกอยางหนึ่ง เปนผูยางพรอมแลวในพระศาสนา แมเจาจงมีความสุขเถิด.

บทวา ทิฏานิ ความวา แมและเจาเห็น อริยสัจ ๔.

บทวา อุตฺตราป สุณาตุ เม นางยักษิณีกลาววา ขอแมอุตตรา จงยืนฟงสจัจะ ๔ ที่แมแทงตลอดเถิด. นางยักษีณีนั้น ละภาวะมีฝและหิดเปนตน ทั้งหมด เหมือนสูจิโลมยักษ พรอมดวยการแทงตลอดสัจจะนั่นแล จึงกลับได ทิพยสมบัติพรอมดวยบุตร. เมื่อมารดาและบิดาไดความเปนใหญในโลก ความ

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 410

เปนใหญนั้น ก็มีแกบุตรทั้งหลายดวยชื่อฉันใด สวนธิดาของนางไดสมบัติแลว ดวยอานุภาพของมารดาฉันนั้น. จําเดินแตนั้น นางกับดวยบุตรนอยทั้งหลาย ไดตนไมเปนที่อยู ณ ตนไมใกลพระคันธกุฏีแลว ไดเฝาพระพุทธเจา ฟงธรรม ทั้งเชาเย็น อยูจําเพาะในที่นั้นแล ตลอดกาลนาน

จบอรรถกถาปุนัพพสุสูตรที่ ๗

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น