ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
พระผู้มีพระภาคเจ้าจำแนกกรรมไว้โดยปริยายแห่งพระสูตร ๑๑ ประเภท โดยปริยายแห่งพระอภิธรรม ๑๖ ประเภท โดยปริยายแห่งปฏิสัมภิทามรรค ๑๒ ประเภท
พระสุตตันตปิฎก อังคุตรนิกาย ติกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๓ - หน้า 133
กรรม ๑๖ อย่างตามแนวพระอภิธรรม
ส่วนพระอภิธรรมปริยาย ท่านจำแนกกรรมไว้ ๑๖ อย่าง. คือ
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อันคติสมบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อันอุปธิสมบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อันกาลสมบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อันปโยคสมบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยคติวิบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยอุปธิวิบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยกาลวิบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยปโยควิบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อันคติวิบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อันอุปธิวิบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อันกาลวิบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อันปโยควิบัติห้ามไว้ ยังไม่ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อาศัยคติสมบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อาศัยอุปธิสมบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อาศัยกาลสมบัติ ให้ผล ๑
- กรรมสมาทานดี ลางอย่าง อาศัยปโยคสมบัติ ให้ผล ๑.

กรรมชั่วอันอาศัยวิบัติ ๔ ให้ผล คืออะไร?
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยคติวิบัติ ให้ผล ๑
ส่วนบาปกรรมของบุคคลผู้เกิดในทุคติภพ ชื่อว่าอาศัยคติวิบัติให้ผลอยู่.
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยอุปธิวิบัติ ให้ผล ๑
ส่วนผู้ใดเกิดในท้องของหญิงทาสี หรือหญิงกรรมกร มีผิวพรรณไม่งดงาม รูปร่างไม่สวย ชวนให้เกิดสงสัยว่า เป็นยักษ์หรือเป็นมนุษย์ ถ้าเขาเป็นชาย คนทั้งหลายจะคิดว่า คนผู้นี้ไม่สมควรแก่งานอย่างอื่น แล้วจะให้เขาเลี้ยงช้าง เลี้ยงม้า เลี้ยงโค หรือให้หาหญ้าหาฟืน ให้เทกระโถน ถ้าเป็นหญิง คนทั้งหลายจะใช้ให้ต้มข้าว ต้มถั่วให้ช้าง ให้ม้าเป็นต้น ให้เทหยากเยื่อ หรือใช้ให้ทำงานที่น่ารังเกียจอย่างอื่น. บาปกรรมของผู้เห็นปานนี้ ชื่อว่าอาศัยอุปธิวิบัติให้ผล.
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยกาลวิบัติ ให้ผล ๑
ส่วนผู้ใดเกิดในหมู่มนุษย์ ในเวลาข้าวยากหมากแพง ในเวลาที่ (ตระกูล) เสื่อมสิ้นสมบัติแล้ว หรือในอันตรกัป กรรมดีของเขานั้น ชื่อว่าห้ามกาลวิบัติให้ผลก็หามิได้.
- กรรมสมาทานชั่ว ลางอย่าง อาศัยปโยควิบัติ ให้ผล ๑
ส่วนผู้ใดไม่รู้เพื่อจะยังความเพียรให้เกิดขึ้น ตามนัยที่ได้กล่าวแล้วในหนหลังนั่นแหละ กรรมดีของเขานั้น ชื่อว่าห้ามปโยควิบัติให้ผลก็หามิได้.

[สรุป]
บางคนกล่าวว่าคนที่ได้รับผลของบาป เป็นผู้ที่น่าสงสาร แต่สงสารเขาช้าไปหรือไม่ ทำไมไม่สงสารตั้งแต่ตอนที่เห็นเขากระทำบาปนั้น ผู้ที่บาปนั้นเองเป็นผู้ที่น่าสงสาร และการศึกษากรรม ก็เพื่อให้เป็นผู้ที่ไม่ประมาทในการอบรมเจริญกุศลธรรมทุกประการ เพราะใครจะทราบว่าได้กระทำบาปอะไรไว้แล้วบ้าง แม้ว่าผู้นั้นจะทราบบุญหรือบาปที่ทำไปในชาตินี้ แต่ก็ไม่ทราบบาปที่กระทำไว้ในชาติก่อนๆ ไม่ทราบว่าจะให้ผลเมื่อไร เดี๋ยวนี้ วันนี้ หรือชาติถัดไป จึงเป็นผู้ไม่ควรประมาทอบรมเจริญกุศลทุกประการ ไม่ปล่อยขณะเวลาให้ล่วงไป
ขอกราบอนุโมทนา