ถ. คำว่า อภิชฌาและโทมนัส ความหมายกว้างขวางประการใด

สุ. อภิชฌา คือ ความยินดี เพ่งเล็ง จดจ้อง ต้องการ

โทมนัส ไม่ยินดีในสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ

ถ้ากำลังต้องการที่จะดูนามหนึ่งนามใด รูปหนึ่งรูปใด ไม่รู้ตัวใช่ไหม นั่นคือลักษณะของอภิชฌา เป็นความต้องการ เป็นตัวตน ไม่ใช่สัมมาสติที่ระลึกได้ที่ลักษณะของนามหรือรูปในขณะนั้น แต่ถ้าทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ นามและรูปที่เกิดแล้วปรากฏในขณะนี้มีโทมนัส ก็ไม่พอใจที่จะให้สติเกิดขึ้นระลึกรู้สภาพธรรมที่อาศัยเหตุปัจจัยเกิดขึ้นแล้วปรากฏในขณะนี้

นี่คือ อภิชฌาและโทมนัส เป็นไปกับรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะด้วยความเป็นตัวตน ขณะใดที่มีความเพลิดเพลินไปในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ นั่นเป็นอภิชฌา ขณะใดที่โทมนัสขัดเคืองเป็นไปกับรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ นั่นเป็นโทมนัส

แต่อภิชฌาและโทมนัสก็ละเอียดขึ้น อย่างเวลาที่ท่านต้องการจะดูนามดูรูป เป็นอภิชฌาโทมนัส เพราะว่ามีความต้องการแฝงอยู่ในการที่จะดูนามดูรูป โดยที่ท่านอาจจะไม่ทราบว่าเป็นความต้องการ ทำไมสติไม่เกิดขึ้นระลึกรู้ลักษณะของนามและรูปที่เกิดแล้วปรากฏในขณะนี้ ถ้าขณะใดที่สติเกิดขึ้นระลึกรู้ลักษณะของนามหรือรูปที่กำลังปรากฏในขณะนี้ ขณะนั้นไม่มีอภิชฌาที่จะไปต้องการรู้นามอื่น ไม่มีโทมนัส ที่ไม่ต้องการจะรู้นามและรูปที่กำลังปรากฏแล้ว เพราะฉะนั้น การเจริญสติปัฏฐานไม่ใช่ว่า จะไปทำวิปัสสนา

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 173