ความโศกเศร้าเสียใจต่างๆ อันเนื่องมาจากความตาย จากการพลัดพรากจากผู้ที่เป็นที่รัก หรือว่าผู้ที่เป็นที่รักพลัดพรากไปนั้น ข้อความในสัมโมหวิโนทนี อรรถกถาพระวิภังคปกรณ์ อธิบายว่า

บทว่า โสโก แปลว่า ความโศก ด้วยอำนาจความเศร้า ความเศร้าคือความเสียใจ ซึ่งเกิดจากความพินาศอย่างหนึ่งอย่างใดใน พฺยสน ๕

บทว่า โสจนา แปลว่า อาการ คือ ความเศร้า

บทว่า โสจิตตฺตํ แปลว่า ภาวะที่เศร้า

บทว่า อนฺโตโสโก แปลว่า ความแห้งภายใน

ความโศกไม่มีลักษณะที่น่าพอใจเลยสักอย่างเดียว ที่จริง ความโศกนั้น ย่อมเกิดขึ้นทำภายในให้แห้งผาก เหตุนั้น พระองค์จึงตรัสว่า อนฺโตโสโก ความแห้งภายใน อนฺโตปริโสโก ความแห้งผากภายใน (ซึ่งทุกคนก็คงรู้ลักษณะของความโศก แม้ว่าจะไม่กล่าวถึงโดยบทต่างๆ นี้)

ความโศกเมื่อเกิดขึ้น ย่อมเผาจิตใจ คือไหม้จิตใจอย่างยิ่ง ได้แก่ ทำให้บ่นว่า จิตใจของเราไหม้แล้ว เราไม่มี อะไรๆ แจ่มใส ดังนี้ (เมื่อฟังคนที่กำลังเป็นทุกข์ ก็มีคำพูดที่แสดงถึงความทุกข์ต่างๆ ขณะนั้นเป็นอาการของโทสมูลจิตซึ่งประกอบด้วยโทมนัสเวทนา)

ก็โสกะนี้นั้น ถึงแม้โดยเนื้อความจะเป็นโทมนัสเวทนาอย่างเดียวก็จริง แม้เช่นนั้น ก็มีการไหม้ข้างในเป็นลักษณะ มีการเผารนใจเป็นรสะ มีความเศร้าโดยลำดับ เป็นปัจจุปัฏฐานะคือเป็นอาการปรากฏ (หน้าตาของคนที่กำลังเสียใจนั้นสามารถมองเห็นได้ว่า ขณะนั้นเป็นทุกข์มากน้อยเพียงใด) โสกะนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ทุกข์ เพราะเป็นสภาวทุกข์ และเพราะเป็นวัตถุที่ตั้งของทุกข์ ถามว่า ของทุกข์ไหน แก้ว่า ของทุกข์ทางกายและทุกข์คือ โทมนัสในชวนะขณะ

โดยการศึกษาก็ทราบว่า ทุกข์ทางกายได้แก่ ทุกขกายวิญญาณ ซึ่งเป็นอกุศลวิบากเป็นผลของกรรมที่ได้กระทำแล้ว แต่โทสมูลจิตที่เกิดร่วมกับโทมนัสเวทนานั้นเป็นอกุศลจิตไม่ใช่วิบาก

ขอเชิญคลิกอ่านตอนต่อไป ...

แด่ผู้มีทุกข์

ขออนุโมทนาครับ

ขออนุโมทนาค่ะ