สนทนาธรรม ณ แดนพุทธภูมิ @มุมไบ วันพุทธที่ ๑๓ ธันวาคม ๒๕๖๖ (ช่วงเช้า)

ประจักษ์แจ้ง

ปจฺจกฺข = ปฏิปจฺจ (เฉพาะหน้า) + อิกฺข (เห็น รู้)

เห็นเฉพาะหน้า รู้แจ้งเฉพาะหน้า หมายถึง ความสมบูรณ์ของปัญญา ซึ่งเป็นวิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ ที่เห็นแจ้ง ประจักษ์สภาพธรรม ตามความเป็นจริง ตามลำดับ สำหรับสติปัฏฐาน เป็นการอบรมปัญญาขั้นศึกษา ระลึกรู้สภาพธรรมเพื่อการประจักษ์แจ้ง

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้า 54

๗. อรรถกถาวิปัสสนาญาณุทเทส

ว่าด้วย วิปัสสนาญาณ

คำว่า อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ความว่า รู้ เห็น อารมณ์มีรูปขันธ์เป็นต้น เพราะพิจารณาโดยความเป็นภังคะ คือแตกดับไป.

คำว่า ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺา วิปสฺสเน าณํ ความว่า ปัญญาใดรู้ในการตามเห็นความดับแห่งญาณที่เกิดขึ้นแล้วเพราะพิจารณาอารมณ์ของญาณนั้นโดยความเป็นภังคะ คือแตกดับไป, ญาณนั้น ท่านกล่าวว่า วิปสฺสเน าณํ แปลว่า ญาณในวิปัสสนา.

บทว่า วิปสฺสนา ได้แก่ เห็น เห็นแจ้ง โดยประการต่างๆ . ปาฐะว่า อารมฺมณปฏิสงฺขา ดังนี้ก็มี.

เนื้อความแห่งวิปัสสนาญาณนั้นดังต่อไปนี้

คำว่า ปัญญาในการพิจารณาอารมณ์แล้วพิจารณาเห็นความแตกดับไป เป็นวิปัสสนาญาณ ท่านกล่าวไว้แล้วเพราะพิจารณาอารมณ์โดยนัยตามที่กล่าวแล้วว่า การพิจารณาการรู้ การเห็นซึ่งอารมณ์. ก็วิปัสสนาย่อมถึงยอดแห่งภังคานุปัสนานั่นแหละ เพราะฉะนั้น ท่านจึงกล่าวคำนี้ไว้เป็นพิเศษว่า วิปสฺสเน าณํ แปลว่า ญาณในวิปัสสนา.

ท่านอาจารย์: ถ้าไม่เคยฟัง คำ ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จะรู้ไหมว่า ไม่มีอะไรที่เที่ยง นอกจากสิ่งที่มีจริงๆ ปรากฏทางตา ๑ ทางหู ๑ แต่ละทาง ๑ นี่เป็นความเข้าใจเพียงเล็กน้อย เพียงเริ่มต้นที่จะรู้ว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสอะไร

เกิดมาได้ยินเสียงต่างๆ แต่เสียงที่จะกล่าวทำให้รู้ความจริงของสิ่งที่มีจริง ต้องเป็นเสียงของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่ได้ตรัสรู้ และทรงแสดงธรรม ขณะนี้เรากำลังได้ยิน เสียง ซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ตรัสไว้แล้ว พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่า สิ่งที่มีจริงทุกอย่าง มีจริง เป็นธรรม ที่เป็นแต่ละหนึ่งธรรมเท่านั้น

ถ้าไม่มีอะไรเกิด ไม่มีธรรมอะไร เพราะฉะนั้น ขณะนี้ทุกอย่างที่ปรากฏเกิดแต่ละหนึ่ง แต่เร็วมาก แต่ละหนึ่งธรรมที่กำลังปรากฏเพียงหนึ่ง พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงว่า ขณะนั้นมีธรรมอะไรเกิดร่วมกัน

ธรรมที่เกิดร่วมกัน อาศัยกันและกันเกิดขึ้น เป็นสังขารธรรม ทุกอย่างที่เกิดต้องเป็นสังขารธรรม ถ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่ทรงตรัสรู้ จะไม่รู้ว่า ขณะนี้ สิ่งที่เกิด ดับทันที

ขณะนี้มี ได้ยิน-มีเสียง มีเห็น-มีสิ่งที่ปรากฏให้เห็น ได้ยินกับเห็นเกิดพร้อมกันไม่ได้ ขณะที่กำลังเห็นสิ่งที่กำลังปรากฏให้เห็น เสียงปรากฏได้ไหม?

พระคุณเจ้า: เกิดพร้อมกันไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ขณะนี้เหมือนเห็น และได้ยิน และคิดนึก ทุกอย่าง เหมือนพร้อมกัน

พระคุณเจ้า: เริ่มเข้าใจคำถามแล้ว ที่ท่านอาจารย์ถามว่า ตอนนี้เหมือนมีเห็น และได้ยินพร้อมกันใช่ไหม ตอบว่า ใช่

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เรากำลังเริ่มต้นพูดถึง วิปัสสนา ใช่ไหม? เพราะฉะนั้น วิปัสสนา เป็นการประจักษ์แจ้งความจริงที่เรากำลังพูดถึง ถ้าไม่มีความเข้าใจเบื้องต้น จะถึงการประจักษ์แจ้ง ความจริง ที่เรากล่าวถึงได้ไหม?

พระคุณเจ้า: ไม่ได้

ขอเชิญอ่านได้ที่ ...

ความจริงแห่งชีวิต [024] สังขารธรรม คือ จิต เจตสิก รูป ไม่เที่ยง

แว่วเสียงธรรมะ

สังขารธรรม

ขอเชิญฟังได้ที่ ...

วิปัสสนาคืออะไร ๒

วิปัสสนาหมายถึงปัญญาที่รู้ชัด

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

กราบเท้าท่านอาจารย์ด้วยความเคารพยิ่ง

ขอบพระคุณและยินดีในกุศลทุกประการค่ะน้องเมตตา

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง

ยินดีในกุศลจิตครับ