ขณะใดที่จิตกำลังรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ขณะนั้นเป็นวิถีจิตปัญจทวารวัชชนจิต เป็นวิถีจิตแรกที่เกิดต่อจากภวังคุปัจเฉทะ ปัญจทวาราวัชชนจิต ทำ อาวัชชนกิจ คือ เพียงรู้ว่าอารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดกระทบทวารหนึ่งทวารใดใน ๕ ทวาร จึงไม่ใช่จิตที่ทำกิจเห็น ฯลฯ

วิถีจิตอื่นๆ จะเกิดขึ้นทางตา ทางหูทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ไม่ได้เลยถ้าปัญจทวาราวัชชนจิตไม่เกิดขึ้นแล้วดับไปก่อน ฉะนั้น ปัญจทวาราวัชชนจิตดวงแรก ที่เกิดทางทวารหนึ่งทวารใดใน ๕ ทวารเมื่อจิตดวงนี้กระทำกิจนี้ได้ ๕ ทวาร จึงชื่อว่าปัญจทวาราวัชชนจิต (ปัญจ +ทวาร + อา-วัชชน) ถ้าแยกเป็นแต่ละทวาร คือ ...

ขณะที่เกิดทางจักขุทวาร (ตา) ก็เป็น จักขุทวาราวัชชนะ

ขณะที่เกิดทางโสตทวาร (หู) ก็เป็น โสตทวาราวัชชนะ

ขณะที่เกิดทางฆานทวาร (จมูก) ก็เป็น ฆานทวาราวัชชนะ

ขณะที่เกิดทางชิวหาทวาร (ลิ้น) ก็เป็น ชิวหาทวาราวัชชนะ

ขณะที่เกิดทางกายทวาร (กาย) ก็เป็น กายทวาราวัชชนะ

แต่เมื่อจิตดวงนี้กระทำอาวัชชนกิจได้ ๕ ทวารจึงเรียกรวมว่า ปัญจทวาราวัชชนจิต

ดาวน์โหลดหนังสือ --> ปรมัตถธรรมสังเขป

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ