[เล่มที่ 32] พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 326

เอตทัคคบาลี

อรรถกถาสูตรที่ ๙

ประวัติพระปุณณมันตานีบุตรเถระ

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 326

พึงทราบวินิจฉัยในสูตรที่ ๙ ดังตอไปนี้.

คําวา ปุณณมันตานีบุตร คือพระเถระชื่อวา ปุณณะ โดยชื่อ แตทานเปนบุตรของนางมันตานีพราหมณี (จึงชื่อวา ปุณณมันตานี- บุตร) ในปญหากรรมของทาน มีเรื่องที่จะกลาวตามลําดับดังตอไปนี้

ไดยินวา กอนที่พระทศพลพระนามวา ปทุมุตตระ ทรงอุบัติ ทานปุณณะบังเกิดในตระกูลพราหมณมหาศาล กรุงหงสวดี ใน วันขนานนามทาน พวกญาติขนานนามวา โคตมะ ทานเจริญวัย แลวเรียนไตรเพท เปนผูฉลาดในศิลปศาสตรทั้งปวง มีมาณพ ๕๐๐ เปนบริวาร เที่ยวไป จึงพิจารณาไตรเพทดูก็ไมเห็นโมกขธรรม เครื่องพน คิดวา ธรรมดาไตรเพทนี้เหมือนตนกลวย ขางนอกเกลี้ยงเกลา ขางในหาสาระมิได การถือไตรเพทนี้เที่ยวไป ก็เหมือนบริโภคแกลบ เราจะตองการอะไรดวยศิลปะนี้ จึงออกบวชเปนฤาษีทําพรหมวิหาร ใหบังเกิด เปนผูมีฌานไมเสื่อมก็จักเขาถึงพรหมโลก ดังนี้ จึงพรอม กับมาณพ ๕๐๐ ไปยังเชิงเขาบวชเปนฤาษีแลว ทานมีชฏิล ๑๘,๐๐๐ เปนบริวาร ทานทําอภิญญา ๕ สมาบัติ ๘ ใหบังเกิดแลว บอก กสิณบริกรรมแกชฏิลเหลานั้นดวย ชฏิลเหลานั้นตั้งอยูในโอวาท ของทาน บําเพ็ญจนไดอภิญญา ๕ สมาบัติ ๘ ทุกรูป

เมื่อกาลเปนเวลานานไกลลวงไป ในเวลาที่โคตมดาบส นั้นเปนคนแก พระปทุมุตตระทศพลก็ทรงบรรลุปรมาภิสัมโพธิญาณ

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 327

ทรงประกาศพระธรรมจักรอันประเสริฐ มีภิกษุแสนรูปเปนบริวาร ทรงอาศัยกรุงหงสวดีประทับอยู วันหนึ่งพระทศพลนั้นทรงตรวจ ดูสัตวโลกในเวลาใกลรุง ทรงเห็นอรหัตตูปนิสัยของบริษัทโคตมดาบส และความปรารถนาของโคตมดาบส (ที่ปรารถนาวา ขอเรา พึงเปนยอดของเหลาภิกษุผูเปนธรรมกถึก ในศาสนาของพระพุทธเจาผูจะทรงบังเกิดในกาลภายหนาเถิด) จึงชําระสรีระแต เชาตรู ถือบาตรและจีวรดวยพระองคเอง เสด็จไปโดยเพศที่ใครๆ ไมรูจัก ในเมื่ออันเตวาสิกของโคตมดาบสไปเพื่อแสวงหาผลหมาก รากไมในปา ไปประทับยืนที่ประตูบรรณศาลาของโคตมดาบส ฝายโคตมดาบสแมไมทราบวา พระพุทธเจาทรงอุบัติแลว เห็น พระทศพลมาแตไกลเทียวก็ทราบไดวา บุรุษผูนี้ปรากฏ นาจะ เปนคนพนโลกแลว เหมือนความสําเร็จแหงสรีระของพระองค ซึ่งประกอบดวยจักกลักษณะ หากครองเรือนก็จักเปนพระเจาจักรพรรดิ์ หากออกบวชก็จักเปนพระสัพพัญูพุทธเจา ผูมีกิเลส ดุจหลังคาเปดแลว ดังนี้ จึงถวายอภิวาทพระทศพล โดยการพบ ครั้งแรกเทานั้น ทูลวา ขาแตพระผูมีพระภาคเจา โปรดมาประทับ ทางนี้ ปูนลาดอาสนะถวายแลว พระตถาคตประทับนั่งแสดงธรรม แกโคตมดาบส ขณะนั้นพวกชฏิลเหลานั้นมาดวยหมายวา จักให ผลหมากรากไมในปาที่ประณีตๆ แกอาจารย สวนที่เหลือจัก บริโภคเอง ดังนี้ เห็นพระทศพลประทับนั่งบนอาสนะสูง แตอาจารย นั่งบนอาสนะต่ํา ตางสนทนากันวา พวกเราคิดกันวา ในโลกนี้ ไมมีใครที่ยิ่งกวาอาจารยของเรา แตบัดนี้ปรากฏวา บุรุษนี้ผูเดียว ใหอาจารยของเรานั่งบนอาสนะต่ํา ตนเองนั่งบนอาสนะสูง มนุษย

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 328

นี้ทีจะเปนใหญหนอ ดังนี้ ตางถือตะกราพากันมา โคตมดาบส เกรงวา ชฏิลเหลานี้จะพึงไหวเราในสํานักพระทศพล จึงกลาววา พอทั้งหลายอยาไหวเรา บุคคลผูเลิศในโลกพรอมทั้งเทวโลกเปนผู ควรที่ทานทุกคนพึงไหวได ทานทั้งหลายจงไหวบุรุษผูนี้ ดาบส ทั้งหลายคิดวา อาจารยไมรูคงไมพูด จึงถวายบังคมพระบาทแหง พระตถาคตเจาหมดทุกองค โคตมดาบสกลาววา พอทั้งหลาย เรา ไมมีโภชนะอยางอื่นที่สมควรถวายแดพระทศพล เราจักถวาย ผลหมากรากไมในปานี้ จึงเลือกผลาผลที่ประณีตๆ บรรจงวางไว ในบาตรของพระพุทธเจา ถวายแลว พระศาสดาเสวยผลหมากรากไมในปาแลว ตอจากนั้น แมดาบสเองกับอันเตวาสิกจึงฉัน พระศาสดาเสวยเสร็จแลวทรงพระดําริวา พระอัครสาวกทั้ง ๒ จงพาภิกษุแสนรูปมา ในขณะนั้น พระมหาวิมลเถระอัครสาวกรําลึกวา พระศาสดาเสด็จไปที่ไหนหนอ ก็ทราบวา พระศาสดาทรงประสงค ใหเราไปจึงพาภิกษุแสนรูปไปเฝาถวายบังคมอยู พระดาบสกลาวกะ อันเตวาสิกวา พอทั้งหลาย พวกเราไมมีสักการะอื่น (ทั้ง) ภิกษุสงฆ ก็ยืนอยูลําบาก เราจักปูลาดบุปผาสนะถวายภิกษุสงฆมีพระพุทธองคเจาเปนประธาน ทานทั้งหลายจงไปนําเอาดอกไมที่เกิดทั้งบนบก ทั้งในน้ํามาเถิด ในทันใดนั้นเอง ดาบสเหลานั้น จึงนําเอาดอกไม อันสมบูรณดวยสีและกลิ่นมาจากเชิงเขาดวยอิทธิฤทธิ์ ปูลาด อาสนะทั้งหลายโดยนัยที่กลาวไวในเรื่องของพระสารีบุตรเถระ นั่นแล การเขานิโรธสมาบัติก็ดี การกั้นฉัตรก็ดี ทุกเรื่อง พึงทราบ โดยนัยที่กลาวแลวนั่นแล

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 329

ในวันที่ ๗ พระศาสดาทรงออกจากนิโรธสมาบัติ ทรง เห็นดาบสทั้งหลายยืนลอมอยู จึงตรัสเรียกพระสาวกผูบรรลุ เอตทัคคะในความเปนพระธรรมกถึกตรัสวา ดูกอนภิกษุ หมู ฤาษีนี้ ไดกระทําสักการะใหญ เธอจงกระทําอนุโมทนาบุปผาสนะ แกหมูฤาษีเหลานี้ ภิกษุนั้นรับพระพุทธดํารัสแลวพิจารณา พระไตรปฎกกระทําอนุโมทนา เวลาจบเทศนาของภิกษุนั้น พระศาสดาทรงเปลงพระสุระเสียงดุจเสียงพรหมแสดงธรรม ดวยพระองคเอง เมื่อจบเทศนา (เวน) โคตมดาบสเสีย ชฏิล ๑๘,๐๐๐ รูปที่เหลือไดบรรลุพระอรหัต สวนโคตมดาบสไมอาจ ทําการแทงตลอดโดยอัตภาพนั้น จึงกราบทูลพระผูมีพระภาคเจา วา ขาแตพระผูมีพระภาคเจา ภิกษุผูที่แสดงธรรมกอนนี้ ชื่อวา อยางไร ในศาสนาของพระองค พ.ตรัสวา โคตมดาบส ภิกษุ นี้เปนยอดของเหลาภิกษุผูเปนธรรมกถึกในศาสนาของเรา โคตมดาบสหมอบแทบบาทมูล กระทําความปรารถนาวา ขาแต พระองคผูเจริญ ดวยผลแหงบุญกุศลที่ขาพระองคทํามา ๗ วันนี้ ขาพระองคพึงเปนยอดของเหลาภิกษุผูเปนธรรมกถึก ในศาสนาของพระพุทธเจาพระองคหนึ่งในอนาคต เหมือนดัง ภิกษุรูปนี้ พระศาสดาทรงตรวจดูอนาคตกาล ก็ทรงทราบวา ความปรารถนาของโคดมดาบสนั้นสําเร็จโดยหาอันตรายมิได แลวทรงพยากรณวา ในที่สุดแหงแสนกัปในอนาคตกาลพระพุทธเจาพระนามวา โคตม จักทรงอุบัติขึ้น ทานจักเปนยอด ของเหลาภิกษุผูเปนธรรมกถึกในศาสนาของพระองคแลวตรัส กะดาบสผูบรรลุพระอรหัตวา เอถ ภิกฺขโว จงเปนภิกษุมาเถิด

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 330

ดังนี้ ดาบสทุกรูปมีผมและหนวดอันตรธานไป ทรงบาตรและ จีวรอันสําเร็จดวยฤทธิ์ ไดเปนเชนกับพระเถระ ๑๐๐ พรรษา พระศาสดาทรงพาภิกษุสงฆเสด็จกลับพระวิหาร ฝายโคตมดาบสก็บํารุงพระตถาคตจนตลอดชีวิต บําเพ็ญแตกัลยาณกรรม ตามกําลัง เวียนวายอยูในเทวดาและมนุษยทั้งหลายแสนกัป

ครั้งพระผูมีพระภาคเจาของเรา จึงมาเกิดในตระกูลพราหมณ มหาศาล ในหมูบานพราหมณชื่อโทณวัตถุไมไกลกรุงกบิลพัสดุ ในวันขนานนามของทาน พวกญาติขนานนามทานวา ปุณณมาณพ ครั้งเมื่อพระศาสดาทรงบรรลุอภิสัมโพธิญาณ ทรงประกาศ ธรรมจักรอันประเสริฐ เสด็จดําเนินมาโดยลําดับ เขาอาศัยอยู ยังกรุงราชคฤห พระอัญญาโกณฑัญญเถระ มายังกรุงกบิลพัสดุ ใหปุณณมาณพหลานชายของตนบวชแลว รุงขึ้นจึงมาเฝาพระทศพล ถวายบังคมแลวก็ทูลลาไปยังฉัททันตสระ เพื่อพักผอนกลางวัน ฝายพระปุณณมันตานีบุตรมาเฝาพระทศพลพรอมกับพระอัญญาโกณฑัญญเถระผูลุง คิดวา เราจักทํากิจแหงบรรพชิตของเรา ใหถึงที่สุดแลว จึงจักไปเฝาพระทศพล ดังนี้ จึงถูกละไวในกรุงกบิลพัสดุนั่นเอง กระทําโยนิโสมนสิการกรรมฐาน ไมนานนัก ก็บรรลุพระอรหัต มีกุลบุตรออกบวชในสํานักของทานถึง ๕๐๐ รูป พระเถระเองไดกถาวัตถุ ๑๐ จึงสอนแมแกบรรพชิตเหลานั้นดวย กถาวัตถุ ๑๐ บรรพชิตเหลานั้นดํารงอยูในโอวาทของทานก็ได บรรลุพระอรหัตทุกรูปเทียว ภิกษุเหลานั้นรูวา กิจแหงบรรพชิต ของตนถึงที่สุดแลว จึงเขาไปหาพระอุปชฌายกลาววา ทานผูเจริญ

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 331

กิจของพวกกระผมและผูไดมหากถาวัตถุ ๑๐ ถึงที่สุดแลว เปน สมัยที่พวกกระผมจะเฝาพระทศพล พระเถระฟงถอยคําของภิกษุ เหลานั้นแลวจึงคิดวา พระศาสดาทรงทราบวา เราไดกถาวัตถุ๑๐ เมื่อเราแสดงธรรมก็แสดงไมพนกถาวัตถุ ๑๐ เมื่อเราไปภิกษุ ทั้งหมดนี้ก็จะแวดลอมไป ก็การไปดวยคลุกคลีดวยหมูคณะอยางนี้ เขาเฝาพระทศพลของเราก็ไมควร ภิกษุ เหลานี้จงไปเฝากอน ดังนี้ จึงกลาวกะภิกษุเหลานั้นวา อาวุโส ทานทั้งหลายจงเดินลวงหนา ไปเฝาพระตถาคต และจงกราบพระบาทของพระองคตามคําของเรา แมเราก็จักไปตามทางที่ทานไปแลว ดังนี้ ภิกษุเหลานั้นทุกรูป ลวนอยูในรัฐที่เปนชาติภูมิเดียวกับพระทศพล ทั้งหมดเปนพระขีณาสพ ไดกถาวัตถุ๑๐ หมดทุกรูป ยินดียิ่งซึ่งโอวาทของอุปชฌาย ของตน ไหวพระเถระแลวเที่ยวจาริกไปโดยลําดับ ลวงหนทางถึง ๖๐ โยชนจนถึงพระเชตวันมหาวิหารในกรุงราชคฤห ถวายบังคม พระบาทของพระทศพลแลวพากันนั่งอยู ณ ที่สมควรสวนหนึ่ง

ก็นี่เปนอาจิณณวัตรของพระผูมีพระภาคเจาทั้งหลายที่จะ ทรงชื่นชอบตอบกับอาคันตุกะภิกษุทั้งหลาย ดังนั้น พระผูมีพระภาคเจาจึงทรงกระทําปฏิสันถารดวยมธุรวาจากับภิกษุเหลานั้น โดยนัยมีอาทิวา กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนีย พอทนไดหรือภิกษุทั้งหลาย แลวตรัสถามวา พวกเธอมาแตไหน เมื่อภิกษุเหลานั้นทูลตอบวา จากชาติภูมิแลว จึงตรัสถามภิกษุผูไดกถาวัตถุ ๑๐ วาดูกอนภิกษุ ทั้งหลาย พวกภิกษุผูเปนเพื่อนพรหมจรรยชาวชาติภูมิกันได สรรเสริญใครหนอแลอยางนี้วา ตนเองก็ปรารถนานอยดวย สอน

พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 332

ภิกษุทั้งหลายเรื่องปรารถนานอยดวย ดังนี้ ภิกษุทั้งหลายกราบทูล วา พระเจาขา ทานชื่อวา ทานปุณณมันตานีบุตร พระเจาขา ทาน พระสารีบุตรไดฟงถอยคํานั้น จึงเปนผูใครเพื่อจะพบพระเถระ ครั้งนั้น พระศาสดาไดเสด็จออกจากกรุงราชคฤหไปสูกรุงสาวัตถี พระปุณณเถระไดยินวา พระทศพลเสด็จมากรุงสาวัตถี จึงคิดวา เราจักเฝาพระศาสดา จึงออกเดินไปจนทันเฝาพระตถาคต ที่ภายใน พระคันธกุฎีทีเดียว พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกทาน พระเถระ สดับธรรมแลว ถวายบังคมพระทศพลแลวไปยังปาอันธวันเพื่อ หลีกเรนจึงนั่งพักกลางวันที่โคนไมตนหนึ่ง แมพระสารีบุตรเถระ ทราบวาทานมา มองหาทิศทางแลวเดินไปกําหนดโอกาสเขาไป ยังโคนไมนั้นแลวสนทนากับพระเถระ ถามถึงลําดับแหงวิสุทธิ ๗ แมพระเถระก็พยากรณที่ทานถามแลวถามเลาถวายทาน พระเถระ ทั้งสองนั้น ตางอนุโมทนาสุภาษิตของกันและกัน ตอมาภายหลัง พระศาสดาทรงประทับนั่งทามกลางภิกษุสงฆทรงสถาปนาพระเถระไวในตําแหนงเปนยอดของเหลาภิกษุเปนธรรมกถึกแล

จบ อรรถกถาสูตรที่ ๙

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น