พระอนาคามีและพระอรหันต์ผู้ได้อรูปฌาน 4 (เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน) สามารถที่จะเข้านิโรธสมาบัติ (การถึงพร้อมทั่วโดยการดับสูญ) ได้ นี้คือการถึงพร้อมทั่วของการดับจิตและเจตสิกอย่างชั่วคราว โดยที่จิตและเจตสิกจะไม่เกิดขึ้นเลย ไม่เกิน 7 วัน เหตุผลคืออาหารสามารถที่จะใช้เพื่อหล่อเลี้ยงร่างกายอยู่ได้ไม่เกิน 7 วัน การดับชั่วคราวของจิตและเจตสิกมีปัจจัย คือ โดยกำลัง 2 ประเภท ได้แก่ สมถะ และวิปัสสนาที่อบรมอย่างสมบูรณ์แล้ว และมีกำลังกล้า พระอนาคามีและพระอรหันต์ผู้ไมได้บรรลุความสงบระดับอรูปฌานที่ 4 ไม่สามารถที่จะเข้าสู่การดับ (จิต และเจตสิก) ได้ หรือแม้พระโสดาบัน และพระสกทาคามีแม้ว่าได้ถึงอรูปฌานที่ 4 แล้วก็ตามก็ไม่สามารถที่จะดับจิตเจตสิกได้

ผู้ที่สามารถเข้านิโรธสมาบัติได้ควรเริ่มด้วยการเข้ารูปฌานทุกขั้นอย่างต่อเนื่อง ควรออกจากฌานแต่ละขั้นและต่อจากนั้นพิจารณาด้วยวิปัสสนาในสังขารธรรม (สภาพธรรมที่ถูกปรุงแต่ง) โดยความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา ก่อนที่จะเข้าฌานแต่ละลำดับขั้น (ตลอดไปทั้งรูปฌานและอรูปฌานตามลำดับจนถึง) เมื่อผู้นั้นออกจากอรูปฌานที่ 3 อากิญจัญญายตนฌาน (ฌานที่เพ่งความไม่มีอะไรแม้น้อยหนึ่งเป็นอารมณ์) จากนั้นผู้นั้นควรทำกิจเบื้องต้น 4 อย่าง แสดงโดยวิสุทธิมรรค ภาค ๓ ตอน ๒ (ตอนจบ) - หน้าที่ 290 ได้แก่ นานาพัทธอวิโกปนะ-ไม่ยังพัสดุที่เนื่องกับภิกษุต่างรูปให้กำเริบ, สังฆปฏิมานนะ- (คำนึงถึง) การรอคอยแห่งสงฆ์ สัตถุปักโกสนะ, (คำนึงถึง) การรับสั่งให้หาแห่งพระศาสดา อัทธานปริเฉท- (คำนึงถึง) กำหนดกาลแห่งชีวิต

นานาพัทธอวิโกปนะ ไม่ยังพัสดุที่เนื่องกับภิกษุต่างรูปให้กำเริบ หมายถึง พัสดุสิ่งใดมิใช่เป็นของเนื่องกับภิกษุนี้แต่ผู้เดียว (แต่) เป็นของเนื่องกับภิกษุต่างรูป (ใช้ด้วยกัน) อยู่ เป็นบาตรจีวรก็ดี เตียงตั่งก็ดี เป็นเรือนที่อยู่ก็ดี หรือของเป็นบริขารอะไรๆ อื่นก็ดี ท่านก็ควรอธิษฐานให้พัสดุนั้นไม่เสียหาย คือจะไม่เสียไปด้วยอำนาจอันตรายทั้งหลาย มีไฟ น้ำ ลม โจร เป็นต้น ภายในกำหนดเวลาของนิโรธสมาบัติ ซึ่งอยู่ได้ไม่เกิน 7 วัน ท่านไม่จำเป็นต้องทำการอธิษฐานจำเพาะเจาะจงเฉพาะพัสดุของท่าน เช่น จีวร สังฆาฎิ หรือที่นั่งของท่าน พัสดุทั้งหมดจะถูกปกป้องจากอันตรายและการสูญหายโดยการเข้านิโรธสมาบัติ

สัตถุปักโกสนะ (คำนึงถึง) การรับสั่งให้หาแห่งพระศาสดา หมายถึงว่า ท่านควรอธิษฐานที่จะออกจากนิโรธสมาบัติเมื่อพระศาสดาทรงประสงค์ให้ท่านแสดงตน

อัทธานปริเฉท (คำนึงถึง) กำหนดกาลแห่งชีวิต หมายถึง ท่านควรรู้ว่าชีวิตของท่านจะอยู่นานเกิน 7 วันหรือไม่ ระหว่างที่เข้านิโรธสมาบัติอยู่จุติจิตไม่สามารถที่จะเกิดได้ เพราะฉะนั้นเมื่ออายุขัยจะไม่หมดไปภายใน 7 วัน ท่านก็สามารถที่จะเข้านิโรธสมาบัติได้

เมื่อภิกษุได้ทำกิจเบื้องต้น 4 อย่างแล้ว ท่านก็สามารถเข้าอรูปฌานที่ 4 หลังจากนั้น 2 ขณะของอรูปฌานจิต ซึ่งเกิดในวิถีจิตนั้น ท่านก็จะเข้าสู่การดับจิตเจตสิก ซึ่งจะไม่เกิดเลยอยู่ได้นาน 7 วัน เมื่อท่านออกจากนิโรธสมาบัติแล้ว หนึ่งขณะของผลจิตเกิดขึ้น และตามมาด้วยภวังคจิตหลายขณะ การเข้านิโรธสมาบัติ สามารถเป็นไปได้เฉพาะภูมิที่มีขันธ์ 5 ไม่สามารถเป็นไปได้กับอรูปภููมิที่ไม่มีรูปฌานจิตเกิด [1]

ข้อความนี้แปลจาก...The Three Attainments - Attainment of extinction

อ่านตอนอื่นๆ ...กดลิ้งค์

1. ฌานสมาบัติ ... กดลิ้งค์

2. ผลสมาบัติ ... กดลิ้งค์

3. นิโรธสมาบัติ ... กดลิ้งค์

[1] วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๓ ตอน ๒ (ตอนจบ) - หน้าที่ 287 แสดงเรื่องที่ว่านิโรธสมาบัติ เข้าได้ในภพใด ซึ่งท่านแก้ว่าเป็น ปัญจโวการภพ