โดยย่อ คือ อุปาทานขันธ์ เป็นทุกข์ เมื่อย่อลงไป จนถึงที่สุดของทุกข์ทั้งหมด ที่ได้กล่าวถึงแล้ว ก็คือ ขันธ์ หรืออุปาทานขันธ์ นั่นเอง เป็นทุกข์

บทว่า สงฺขิตฺเตน โดยย่นย่อว่า พระผู้มีพระภาคตรัสทรงหมายเอาเทศนา จริงอยู่ ใครๆ ไม่อาจจะย่นย่อทุกข์ไว้ว่า เท่านี้ ๑๐๐ ทุกข์ หรือว่าเท่านี้ ๑๐๐๐ ทุกข์ แต่เทศนาอาจย่นย่อได้ เพราะฉะนั้น เมื่อทรงย่นย่อเทศนาว่า ขึ้นชื่อว่าทุกข์ มิใช่อะไรอื่น โดยย่นย่ออุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์ ดังนี้ จึงตรัสอย่างนั้น เพราะทุกข์มีชาติเป็นต้นอันใด อันพระพุทธเจ้าผู้คงที่ ตรัสไว้ในโลกนี้ และทุกข์ใดที่พระองค์มิได้ตรัสไว้ทุกข์นั้นๆ ทั้งหมด เว้นขันธ์ ๕ นี้เสียแล้ว ย่อมไม่มี

ฉะนั้น อุปาทานขันธ์ ๕ นี้ พระผู้มีพระภาคผู้ทรงแสดงที่สุดแห่งทุกข์ จึงได้ตรัสว่า เป็นทุกข์ โดยย่อ ถ้าจะกล่าวถึงทุกข์ของแต่ละคน ให้แต่ละคนเอาทุกข์ของตัวเองมาเล่าสู่กันฟังก็คงจะไม่มีวันจบ เพราะว่าวันนี้ทุกข์อย่างหนึ่ง อีกวันก็ทุกข์อีกอย่างหนึ่ง

ในโลกนี้มีคนมากมายเพียงใด ทุกข์ก็แจกแจงไปตามเหตุตามปัจจัยเพียงนั้นไม่มีทางที่จะประมาณได้ว่า นี้ทุกข์ ๑๐๐ ทุกข์ นี้ ๑๐๐๐ ทุกข์ ก็จริง แต่โดยสรุปแล้วทุกข์ทั้งหมดคืออุปาทานขันธ์ ๕ นั่นเองเป็นทุกข์ เพราะว่าถ้าไม่มีขันธ์ ๕ ก็ไม่มีทุกข์

ขอเชิญคลิกอ่านตอนต่อไป ...

แด่ผู้มีทุกข์

ขออนุโมทนาครับ