วิญญาณ หมายถึงอะไร และชีวิตหลังความตายมีสภาพเป็นอย่างไร

ขอนอบน้อมแด่พระรัตนตรัย

วิญญาณ ในพระพุทธศาสนา ไม่ใช่หมายถึง วิญญาณล่องลอยที่เป็นผี ตามที่เข้าใจกันแต่หมายถึงสภาพธรรมที่รู้อารมณ์ คือ เป็นสภาพรู้ เป็นใหญ่ในการรู้ เรียกว่าวิญญาณ คือ จิตนั่นเองครับ ดังนั้นเมื่อกล่าวถึงวิญญาณก็คือสภาพธรรมที่เป็นจิต วิญญาณ หรือจิตจึงมีหลายประเภท เช่น จักขุวิญญาณ หรือ จิตเห็น โสตวิญญาณ หรือ จิตได้ยิน

ดังนั้นเมื่อวิญญาณหรือจิตเกิดขึ้น เป็นสภาพรู้ ก็ต้องมีสิ่งที่ถูกรู้ เช่น จิตเห็น (จักขุวิญญาณจิต) เมื่อเกิดขึ้นก็ต้องมีสิ่งที่ถูกเห็นคือ สี เป็นต้น

วิญญาณจึงไม่ได้หมายถึง ผี ตามที่เข้าใจกันครับ แต่วิญญาณหมายถึง สภาพธรรมทีเป็นจิต มีลักษณะเป็นสภาพรู้ เป็นใหญ่ในการรู้ ครับ ส่วนชีวิตหลังความตายนั้น โดยมากเข้าใจว่า ตายแล้วเป็นผี แต่ความจริงนั้น ทันทีที่จุติ คือจิตขณะสุดท้ายทำกิจเคลื่อนจากความเป็นบุคคลนั้นดับ ปฏิสนธิจิต คือ จิตขณะแรกของชาติต่อไป ก็เกิดสืบต่อทันที ไม่มีระหว่างคั่น แล้วแต่ว่าปฏิสนธินั้นเป็นผลของกรรมใดที่ทำให้เกิดในภพภูมิใด ถ้าเกิดในนรกก็ไม่มีใครมองเห็น เมื่อไม่เห็นสัตว์นรกก็กล่าวว่าไม่เห็นผี แต่ถ้าเกิดในภูมิที่สามารถจะปรากฏกายให้เห็นได้ คือ ขณะที่เป็นบุคคลที่ตายไปแล้วปรากฏร่างเหมือน ที่เคยมีชีวิตอยู่ ก็เข้าใจว่าเห็นผี ความจริงเทวดาก็ปรากฏให้เห็นได้เหมือนกัน แต่ไม่ทราบว่าจะเรียกว่าผีหรือเปล่า หรือจะเรียกว่า ผี ฉพาะผู้ที่ตายแล้วเกิดเป็นเปรตและอสุรกายเท่านั้น

อรรถกถาทัณฑสูตร

พึงทราบอธิบายในทัณฑสูตรที่ ๓.

คำว่า จากโลกนี้ไป สู่ปรโลก ความว่า จากโลกนี้ไปโลกอื่น คือ นรกบ้าง กำเนิดสัตว์เดรัจฉานบ้าง เปรตวิสัยบ้าง มนุษยโลกบ้าง เทวโลกบ้าง.
อธิบายว่า เกิดในวัฏฏะนั่นแหล่ะบ่อยๆ

เชิญคลิกอ่านที่นี่ครับคนเราตายแล้วไปไหน

ตายแล้ว มีวิญญาณออกจากร่างไปหรือเปล่า

วิญญาณเป็นสภาพรู้ เป็นนามธรรม ไม่ใช่รูปใดๆ เลย
ที่ถามว่า วิญญาณที่ออกจากตัวคนตายมีรูปร่างลักษณะอย่างไร หรือไม่ วิญญาณไม่มีขา ไม่มีปีก ไม่มีแขนที่จะออกจากตัวคนตาย วิญญาณเป็นธาตุรู้ ซึ่งเกิดขึ้น ทำกิจเฉพาะของวิญญาณ คือ จิตนั้นๆ แล้วก็ดับไปทันที ขณะที่เห็นในขณะนี้ วิญญาณคือ จิตเห็นเกิดแล้วก็ดับไปทันที แล้วจิตอื่นก็เกิดสืบต่อไปทันที แล้วก็ดับไปทันที จิตแต่ละขณะที่เกิดขึ้นนั้น เมื่อดับไปแล้วก็ดับไปเลย ไม่มีที่ไปเหมือนไฟ ไม่ใช่ว่าไฟดับจากที่นี่แล้วไปที่อื่น จิตก็เช่นเดียวกันคือ เกิดที่ไหนก็ดับที่นั่น จิตเห็น เกิดที่จักขุปสาทแล้วก็ดับที่จักขุปสาท จิตได้ยินเสียง เกิดขึ้นที่โสตปสาท ได้ยินที่โสตปสาท ดับที่โสตปสาทอย่างรวดเร็วที่สุด ฉะนั้น จึงไม่ใช่ว่าวิญญาณเป็นรูปอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่ออกจากตัวคนตายไปได้ครับ

เชิญคลิกอ่านที่นี่ครับ

ธรรมชาติที่ชื่อว่า วิญญาณ

คำว่า วิญญาณ และจิต ต่างกันอย่างไรในสภาวะ

อุทิศกุศลให้สรรพสัตว์

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

[เล่มที่ 40] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ หน้า ๔๓๕
พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสพระคาถานี้ว่า “ไม่นานหนอ กายนี้ จักนอนทับแผ่นดิน กายนี้ มีวิญญาณไปปราศ อันบุคคลทิ้งแล้ว ราวกับท่อนไม้ ไม่มีประโยชน์ ฉะนั้น”

(จาก ... พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท) -----------------------------

วิญญาณ เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่ง เป็นนามธรรม เป็นจิต เป็นสภาพธรรมที่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ มีพยัญชนะหลายประการที่หมายถึงจิต เพื่อให้ผู้ที่ศึกษาได้เข้าใจถึงลักษณะของจิต ซึ่งเป็นสภาพธรรมที่แต่ละบุคคลมีด้วยกันทั้งนั้น (ในชีวิต ไม่ปราศจากจิตเลยแม้แต่ขณะเดียว) หนึ่งในนั้น คือ วิญญาณ ดังนั้น จิตกับวิญญาณจึงเป็นธรรมอย่างเดียวกัน วิญญาณไม่มีการล่องลอย ไม่มีรูปร่าง วิญญาณไม่ใช่สิ่งที่น่ากลัว เพราะมีอยู่ทุกขณะ แม้แต่ขณะนี้ที่เห็น ก็เป็นวิญญาณ คือ จักขุวิญญาณ ไม่ใช่สิ่งที่น่ากลัว แต่เป็นสิ่งที่ต้องศึกษาให้เข้าใจจริงๆ ตราบใดที่ยังไม่ได้ดับกิเลสทั้งปวงได้อย่างเด็ดขาด เป็นผู้ที่ยังมีตัณหา ยังมีอวิชชาอยู่ เมื่อตายแล้ว (คือจุติจิตเกิดขึ้นทำกิจเคลื่อนจากความเป็นบุคคลนี้ในภพนี้ ไม่สามารถกลับมาเป็นบุคคลนี้อีก) ต้องเกิดทันที มีปฏิสนธิจิตเกิดสืบต่อทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น การที่จะเกิดเป็นอะไร ในภพไหน นั้น ขึ้นอยู่กับกรรม กรรมเป็นผู้จัดสรร ถ้าเป็นผลของกรรมดี ก็ทำให้ไปเกิดในสุคติภูมิ เกิดเป็นมนุษย์หรือเป็นเทวดา ถ้าเป็นผลของอกุศลกรรม ก็ทำให้ไปเกิดในอบายภูมิต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นนรก สัตว์ดิรัจฉาน เปรต อสุรกาย ชีวิตหลังจากตายแล้วจึงเป็นอย่างนี้ ทั้งหมดทั้งปวงนั้นยังอยู่ในสังสารวัฏฏ์ ยังพ้นไปจากสังสารวัฏฏ์ไม่ได้ จนกว่าจะเป็นผู้อบรมเจริญปัญญาถึงขั้นที่จะดับกิเลสทั้งปวงได้อย่างเด็ดขาด เป็นพระอรหันต์ จึงจะเป็นผู้พ้นจากทุกข์ และเมื่อดับขันธปรินิพพานแล้วไม่มีการเกิดอีกเลย ไม่มีจิต เจตสิก และรูปเกิดขึ้นอีกเลย ครับ.

...ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...

วิญญาณ เป็นภาษาบาลีแปลว่า จิต และจิต คือ สภาพรู้แจ้งอารมณ์ เพราะฉะนั้นไม่น่ากลัวหรอกค่ะ ชีวิตหลังความตาย ไม่มี มีแต่ชีวิตใหม่ เพราะตายแล้วเกิดทันที (ถ้ายังไม่ได้ดับกิเลสหมดเป็นพระอรหันต์) แต่จะเกิดเป็นอะไรขึ้นอยู่กับกรรมใดจะให้ผล

ขอบพระคุณและขออนุโมทนาค่ะ