สัมโมหวิโนทนี ซึ่งเป็น อรรถกถาวิภังคปกรณ์ แสดงความหมายของคำว่า ไม่เที่ยง คือ การหมดสิ้นไปว่า

ชื่อว่า ไม่เที่ยง ด้วยอรรถว่า มีแล้วหามีไม่

ง่ายๆ สั้นๆ แต่ก็ชัดเจน ชื่อว่า ไม่เที่ยง ด้วยอรรถว่า มีแล้วหามีไม่ ความสุขนิดหนึ่งเมื่อสักครู่นี้ มี หมดแล้ว มี แล้วก็หามีไม่

ได้ยินทางหู มีเมื่อสัครู่นิดหนึ่ง แต่มีแล้วก็หามีไม่ ไม่ว่าจะเป็นทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ มีนิดหนึ่ง แล้วก็หามีไม่ มีอีกนิดหนึ่ง แล้วก็หามีไม่ มีต่อไปอีกนิดหนึ่ง แล้วก็หามีไม่ เรื่อยไปในวัฏฏะ ไม่ว่าจะเป็นสุข ไม่ว่าจะเป็นทุกข์ ไม่ว่าจะเป็นทางตา หรือทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ

นี่เป็นลักษณะของความไม่เที่ยง แต่พยัญชนะนี้ยังมีข้อความต่อไปเพื่ออธิบายขยายให้เกิดความสลด ให้เกิดความเพียรที่จะเป็นผู้ที่ไม่ประมาท พิจารณาให้รู้ความจริงอันนี้ชัด

ข้อความต่อไปมีว่า

ชื่อว่าไม่เที่ยง โดยเหตุแม้อีก ๔ อย่าง คือ

โดยมีความเกิด และความเสื่อมไปเป็นที่สุด ๑

โดยความแปรปรวน ๑

โดยความเป็นของชั่วคราว ๑

โดยค้านกับความเที่ยง ๑

ต้องบอกหลายๆ อย่างที่จะอนุเคราะห์ให้เห็นความจริงของสภาพธรรมทั้งหลาย ถ้าเป็นอุคฆฏิตัญญูคงไม่ต้องอาศัยพระธรรมเทศนามากมายตลอด ๔๕ พรรษา พยัญชนะเดียวกัน แต่ผู้ที่อบรมอินทรีย์แก่กล้าแล้วสามารถแทงตลอด ประจักษ์ชัดในสภาพความจริงที่ไม่เที่ยง ที่เกิดขึ้นแล้วก็เสื่อมไปเป็นที่สุด ที่มีแล้วก็หามีไม่ ที่เป็นความแปรปรวน ที่ค้านกับความเที่ยง ที่เป็นของชั่วคราว เพราะฉะนั้น ควรเจริญสติเพื่อประจักษ์ลักษณะความจริงของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏอยู่ทุกๆ ขณะ

ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...

แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 76