[เล่มที่ 32] พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 436
อรรถกถาสูตรที่ ๙
ประวัติพระกุมารกัสสปเถระ
ในสูตรที่ ๙ พึงทราบวินิจฉัยดังตอไปนี้.
บทวา จิตฺตกถิกาน ไดแก ผูกลาวธรรมไดวิจิตร จริงอยู พระเถระเมื่อจะกลาวธรรมแกคนคนเดียวก็ดี สองคนก็ดี ก็ประดับ ดวยอุปมาและเหตุเปนอันมาก ใหเขารู จึงกลาววา เพราะเหตุนั้น พระเถระจึงเปนยอดของภิกษุสาวกผูกลาวธรรมไดวิจิตร ปญหา กรรมของทานมีเรื่องที่จะกลาวตามลําดับ ดังนี้
แทจริง ทานพระกุมารกัสสปนี้ ครั้งพระพุทธเจาพระนามวา ปทุมุตตระ ถือปฏิสนธิในเรือนสกุล ในกรุงหงสวดี เจริญวัย กําลังฟงธรรมกถาของพระทศพล เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภิกษุรูปหนึ่งไวในตําแหนงเอตทัคคะเปนยอดของเหลาภิกษุสาวก ผูกลาวธรรมไดวิจิตร จึงกระทํากุศลกรรมใหยิ่งยอดขึ้นไป ปรารถนาตําแหนงนั้น เวียนวายอยูในเทวดาและมนุษย ครั้งศาสนาของ พระกัสสปพุทธเจาเสื่อมลง เปนภิกษุรูปหนึ่งระหวางภิกษุ ๗ รูป กระทําสมณธรรมบนยอดเขา มีศีลไมเสื่อม จุติจากภพนั้นแลว บังเกิดในเทวโลก เสวยสมบัติอยูพุทธันดรหนึ่ง ครั้งพระศาสดาของพวกเรา ก็เกิดในครรภของหญิงสาวแหงสกุลคนหนึ่ง ในกรุงราชคฤห ก็หญิงสาวแหงสกุลนั้น ออนวอนบิดามารดากอน แตไมได บรรพชา ครั้นไปอยูเรือนแหงสกุล (มีสามี) ก็ตั้งครรภ แตตัวเองไมรู จึงบอกกลาวสามี (ขอบรรพชา) สามีอนุญาตแลว ก็บรรพชา
พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 437
ในสํานักภิกษุณี เหลาภิกษุณีเห็นครรภนางเติบโตขึ้นมา จึงพากันไปถามพระเทวทัต พระเทวทัตนั้นก็กลาววา นางไมเปนสมณะ เหลาภิกษุณีจึงพากันไปทูลถามพระทศพล พระศาสดาก็ทรงมอบเรื่องใหพระอุบาลีเถระ พระเถระใหเชิญเหลาสกุลชาวกรุงสาวัตถี และนางวิสาขาอุบาสิกามาชวยตรวจชําระ ก็กลาววา นางมีครรภมากอน (บวช) บรรพชาของนางจึงไมเสีย พระศาสดา ไดประทานสาธุการรับรองแกพระเถระวา อธิกรณอุบาลีวินิจฉัย ชอบแลว
ภิกษุณีนั้นคลอดบุตรประพิมประพายคลายรูปทองของพระเจาปเสนทิโกศล ทรงรับเด็กนั้น โปรดใหชุบเลี้ยง พระราชทาน นามวา กัสสป ตอมาทรงชุบเลี้ยงเติบโตแลว ก็พาไปฝากยังสํานักพระศาสดา โปรดใหบรรพชา แตเพราะทานบวชเวลายังเปนเด็กรุน เมื่อพระผูมีพระภาคเจาตรัสวา พวกเธอจงเรียกกัสสปมา จงใหผลไมหรือของขบฉันอันนี้แกกัสสป พวกภิกษุสงสัยก็ทูลถามวา กัสสปองคไหน พระเจาขา ตรัสวา กุมารกัสสป กัสสปองคเด็ก นะสิ เพราะไดรับขนานนามอยางนี้ ตั้งแตนั้นมา ทานก็ถูกเรียกวา กุมารกัสสป แมในเวลาที่ทานแกเฒาแลว อีกนัยหนึ่ง คนทั้งหลายจําหมายทานวา กุมารกัสสป เพราะเหตุที่เปนบุตรชุบเลี้ยงของ พระราชาก็มี ตั้งแตบวชแลว ทานทํางานเจริญวิปสสนา และ เลาเรียนพระพุทธวจนะ
ครั้งนั้น ทานมหาพรหมผูกระทําสมณธรรมบนยอดเขา กับพระเถระนั้น บรรลุอนาคามิผล บังเกิดในพรหมโลกชั้นสุทธาวาส นั้น ระลึกถึงในสมัยนั้น เห็นพระกุมารกัสสป คิดวา สหายของเรา กําลังลําบากในการเจริญวิปสสนา จําเราจักไปแสดงทางแหง
พระสุตตันตปฎก อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 438
วิปสสนาแกเธอ กระทําอุบายใหบรรลุมรรคผล ดังนี้แลว ดํารงอยูในพรหมโลกนั่นแล แตงปญหา ๑๕ ขอ แลวไปปรากฏในสถานที่อยูของพระกุมารกัสสปเถระ ตอจากเวลาเที่ยงคืน พระเถระเห็นแสงสวาง จึงถามวา ใครอยูที่นั่น มหาพรหมตอบวา เราคือ พรหม ผูกระทําสมณธรรมกับทานมาแตกอน บรรลุอนาคามิผล แลวบังเกิดในพรหมโลกชั้นสุทธาวาส พระเถระถามวา ทานมาดวยการงานอะไรเลา มหาพรหมบอกปญหาเหลานั้น เพื่อแสดงเหตุที่ตนมา แลวกลาววา ทานจงเลาเรียนปญหาเหลานี้ เมื่ออรุณขึ้น ก็จงเขาไปเฝาพระตถาคต ถวายบังคมแลวทูลถาม ดวยวาเวนพระตถาคตเสีย ผูอื่นที่สามารถกลาวแกปญหาเหลานี้ ไมมีดอก แลวก็กลับพรหมโลกตามเดิม
วันรุงขึ้น แมพระเถระก็เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบังคมแลว ทูลถามปญหา โดยทํานองที่มหาพรหม กลาวไว พระศาสดาทรงตอบปญหาใหพระกุมารกัสสปเถระ บรรลุพระอรหัต พระเถระเลาเรียนโดยทํานองที่พระศาสดาตรัสไว ไปปาอันธวันเจริญวิปสสนาแกกลา (สํานวนทานวาใหวิปสสนา ตั้งทอง) ก็บรรลุพระอรหัต ตั้งแตนั้นมา ทานเมื่อจะกลาวธรรมกถา แกบริษัท ๔ มากก็ดี ไมมากก็ดี ประดับดวยอุปมาและเหตุทั้งหลาย จึงกลาวเสียอยางวิจิตรทีเดียว ครั้งนั้น เมื่อทานแสดงสูตรประดับ ประดาดวยปญหา ๑๕ ขอ แกพระยาปายาสิ พระศาสดาทรงทําพระสูตรนั้นใหเปนอัตถุปปตติตนเรื่อง จึงทรงสถาปนาทานไว ในตําแหนงเอตทัคคะ เปนยอดเหลาภิกษุสาวกผูกลาวธรรมไดวิจิตร ในพระศาสนานี้แล
จบ อรรถกถาสูตรที่ ๙
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น