สนทนาธรรม ณ แดนพุทธภูมิ @มุมไบ วันพุทธที่ ๑๓ ธันวาคม ๒๕๖๖ (ช่วงบ่าย)

พระอภิธรรมปิฎก ธัมมสังคณีปกรณ์

ธรรมเป็นเจตสิก เป็นไฉน?

เวทนาขันธ์ (ความรู้สึก) สัญญาขันธ์ (ความจำ) สังขารขันธ์ (สภาพธรรมที่ปรุงแต่งจิต มีผัสสะ สภาพธรรมที่กระทบอารมณ์ เจตนา ความจงใจ เป็นต้น) สภาพธรรมเหล่านี้ ชื่อว่า ธรรมเป็นเจตสิก.

ท่านอาจารย์: ได้ยินคำว่า จิต พอไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่พอ

ท่านอาจารย์: ไม่พอ เพราะเดี๋ยวนี้กำลังมีจิต แต่ไม่รู้จักจิตเดี๋ยวนี้ มีสิ่งที่เห็น จิตเกิดขึ้นรู้ คือเห็น แต่จิตไม่ปรากฏ แต่สิ่งนี้ปรากฏ ต้องฟังจนกว่า จิต จะปรากฏให้รู้ว่า จิตเป็นจิต

เดี๋ยวนี้ได้ยิน กำลังได้ยิน อะไรปรากฏ?

ชาวอินเดีย: รู้แต่เสียงที่ได้ยิน

ท่านอาจารย์: ขณะนี้ ถ้าเสียงไม่ปรากฏ จะรู้ว่ามีเสียงไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ทราบ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เสียงปรากฏ แต่สภาพที่ได้ยินเสียง รู้เสียง ปรากฏหรือเปล่า เพราะฉะนั้น ธาตุรู้มีตั้งแต่เกิด แต่ไม่ได้ปรากฏเลยตั้งแต่เกิดจนถึงเดี๋ยวนี้

วิปัสสนา รู้ จิตไหม?

ชาวอินเดีย: รู้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ถ้าไม่มีความเข้าใจว่า จิต คืออะไร จิตจะปรากฏได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: คนที่ไม่เข้าใจอะไรเลย ทำวิปัสสนาถูกไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ถูก

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ถ้ายังไม่รู้จักธรรม จะเป็นวิปัสสนาได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: ถ้าไม่รู้จักธรรม จะปฏิปัตติ (ปฏิบัติ) ได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทำให้เข้าใจตามลำดับ เดี๋ยวนี้มีจิต จะเข้าใจจิตได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ได้

ท่านอาจารย์: เดี๋ยวนี้เข้าใจจิตหรือยัง?

ชาวอินเดีย: จิตควรจะตั้งมั่นในอารมณ์หนึ่ง

ท่านอาจารย์: ไม่ได้เข้าใจจิต จิตไม่ได้ตั้งมั่น ตั้งมั่นมีจริงๆ ไหม?

ชาวอินเดีย: มีจริง

ท่านอาจารย์: ตั้งมั่นเป็นจิต หรือเจตสิก?

ชาวอินเดีย: เจตสิก

ท่านอาจารย์: เก่งมาก แต่ต้องบอกด้วยว่า จิต คืออะไร? เจตสิก คืออะไร?

ชาวอินเดีย: ไม่เข้าใจค่ะ

ท่านอาจารย์: นี่เป็นความละเอียดมาก จิตเป็นนามธรรม เจตสิกก็เป็นนามธรรม หมายความว่า ทั้งสองอย่างเป็นธาตุรู้ รู้สิ่งหนึ่งสิ่งใดที่ปรากฏ

ก่อนอื่น ต้องรู้ว่า จิตเป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ จิตเกิดตามลำพังไม่ได้ ต้องมีธรรมที่อาศัยกันเกิด คือเจตสิก เพราะฉะนั้น จิตเป็นสภาพรู้ และเจตสิกคือสภาพรู้ แต่จิตเป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์

เพราะฉะนั้น คำว่า จิต เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ หมายความว่าอะไร?

ชาวอินเดีย: ไม่ทราบ

ท่านอาจารย์: จิตเป็นใหญ่เป็นประธาน เพราะทุกครั้งที่จิตเกิด เจตสิกเกิดพร้อมกัน จิตและเจตสิกเกิดพร้อมกัน รู้อารมณ์เดียวกัน เจตสิกก็รู้อารมณ์ จิตก็รู้อารมณ์ แต่จิตรู้แจ้งอารมณ์

ขอเชิญอ่านได้ที่ ...

ใจเป็นใหญ่เป็นประธาน

จิตปรมัตถ์

ขอเชิญฟังได้ที่ ...

จิตเป็นสภาพรู้แจ้ง แต่เวทนาเจตสิกเป็นสภาพที่รู้สึกในอารมณ์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบขอบพระคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ด้วยความเคารพยิ่ง

ยินดีในความดีของทุกท่านครับ

กราบขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ