อสุภกัมมัฏฐานนิเทส ใน คัมภีร์วิสุทธิมรรค ก็มีลักษณะของซากศพ ๑๐ ประการที่ต่างกันตามจริตของผู้เจริญ คือ
ประการที่ ๑ อุทธุมาตกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่เกิดขึ้นพองตั้งแต่สิ้นชีวิตไป ๑ วันบ้าง ๒ วันบ้าง เป็นสัปปายะของผู้ที่พอใจในทรวดทรง
บางคนอาจจะพอใจที่รูปร่างที่ทรวดทรง เพราะฉะนั้น ถ้าพิจารณาลักษณะของซากศพที่ขึ้นพองก็จะทำให้เห็นความไม่เที่ยง ความไม่แน่นอนของทรวดทรง เวลานี้ทรวดทรงดี เย็นนี้ พรุ่งนี้ก็ขึ้นพองได้
ประการที่ ๒ วินีลกอสุภ เป็นซากศพที่โดยปกติทั่วไปมีสีเขียวคล้ำ แต่ว่าบางแห่งที่มีเนื้อหนาก็เป็นสีแดง แล้วก็บางแห่งที่บ่มหนองก็เป็นสีขาว แต่ว่าโดยปกติแล้วก็มีสีเขียวคล้ำ
เป็นสัปปายะของผู้ที่มีความพอใจในสีของกาย เพราะเหตุว่าปรากฏแล้ว ให้เห็นว่าผิวกาย สีกายที่น่าพอใจนั้นก็ไม่เที่ยง ในที่สุดก็จะต้องมีสีเขียวคล้ำ
ประการที่ ๓ วิปุพพกอสุภ ได้แก่ อสุภะที่มีน้ำเหลืองไหลน่าเกลียด ในที่แตกปริทั้งหลาย
เวลาขึ้นพองแล้วก็ต้องแตกปริ แล้วก็มีน้ำเหลืองไหลน่าเกลียด เพราะฉะนั้น ซากศพนี้เหมาะสำหรับผู้ที่พอใจในกลิ่น ถึงแม้ในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่ จะมีกลิ่นที่น่าพอใจสักเท่าไร ก็จะหนีสภาพที่มีน้ำเหลืองไหลน่าเกลียด แล้วก็มีกลิ่นที่ไม่น่าพอใจไปไม่ได้
ประการที่ ๔ วิจฉิททกอสุภ คือ ซากศพที่แยกขาดเป็น ๒ ท่อน โดยการที่ถูกตัดกลางตัว
เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่พอใจในความเป็นชิ้นทึบที่ติดต่อกัน มองเห็นเป็นส่วนเป็นสัด ที่อาจจะพอใจในทรวดทรงที่หนาแน่นอย่างนั้น
ประการที่ ๕ วิกขายิตกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่ถูกสัตว์กัดกิน เช่น สุนัขบ้าน สุนัขป่ากัดกิน
เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่พอใจในส่วนของร่างกายที่ตึง เต็ม หรือที่เป็นเนื้อนูน ก็จะเห็นว่ากระจัดกระจาย และเปลี่ยนสภาพนั้นไปแล้ว
ประการที่ ๖ วิกขิตตกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่กระจุยกระจาย มือเท้าไปทางหนึ่ง ศีรษะไปทางหนึ่ง
เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่พอใจในลีลา ท่าทางของอวัยวะน้อยใหญ่
ประการที่ ๗ หตวิกขิตตกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่ถูกสับอวัยวะใหญ่น้อย แล้วก็กระจัดกระจายไป
เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่มีความพอใจในสมบัติแห่งเรือนร่าง
ประการที่ ๘ โลหิตกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่เปื้อนโลหิต
เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่มีความพอใจในความงาม ของเครื่องประดับ เวลาที่มีชีวิตอยู่ก็มีเครื่องประดับมากมาย แต่พอตายแล้วเครื่องประดับก็เป็นพวกโลหิต พวกของปฏิกูลต่างๆ เท่านั้นเอง
ประการที่ ๙ ปุฬุวกอสุภ ได้แก่ ซากศพที่เต็มไปด้วยหนอน
ไม่ว่าซากศพของใคร ชาติชั้นวรรณะใดก็จะไม่พ้นจากลักษณะนี้ เพราะฉะนั้น ก็เป็นสัปปายะสำหรับผู้ที่พอใจในกายว่าของเรา แต่ว่าไม่ใช่ของเรา เวลาที่เต็มไปด้วยหนอนนั่นของใคร กลายเป็นของหนอนไปเสียแล้ว
ประการที่ ๑๐ อัฏฐิกอสุภ ได้แก่ ซากศพ ร่างกระดูก หรือว่าเป็นกระดูกท่อนเดียวกันก็ได้
นี่สำหรับผู้ที่พอใจในฟัน บางคนพอใจในตา บางคนพอใจในผม แต่ก็มีผู้ที่พอใจในฟันด้วย
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...
แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 99